Yaradıcı heyət: Şahin Zülfüqarov
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 35 Məşğulluq xidmətlərində qeydə alınmış rəsmi işsizlərin sayı, əksər ölkələrdə işsizlərin ümumi sayından aşağıdır ki, bu da işsiz vətəndaşların əksəriyyətinin rəsmi işsiz statusu almasınlda maraqlı olmadıqları ilə izah edilir. Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) metodologiyasına əsasən işsiz kimi müəyyən edilən şəxslərin sayı (%) Qazaxstan Rusiya Moldova Ukrayna Bütün MDB ölkələri üzrə Müqayisə üçün Avstriya, Böyükbritaniya, Norveç, İsveç Belçika, Macarıstan, Almaniya, İspaniya, Kanada, Rumıniya, Türkiyə, Finlandiya, Fransa, Çexiya Bolqarıstan, Slovakiya, Polşa Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 36
min nəfər iqtisadi cəhətdən fəal Ölkələr
əhaliyə nəzərən, %-lə 2004
2003 2004
2003
yanvar aprel yanvar
aprel yanvar
aprel yanvar
aprel Azərbaycan 54,6 55,1
51,1 52,3
1,4 1,4
1,3 1,4
Ermənistan 118,2
117,3 127,3
127,7 9,8
9,7 9,1
9,1 Belorusiya 139,2 123,9
137,4 146,5
3,2 2,8
3,1 3,3
Gürcüstan 44,7
46,5 36,7
41,3 … ... … … Qazaxıstan 146,6 148,6
197,1 191,6
1,9 1,9
2,7 2,6
Qırğızıstan 57,6
58,4 60,3
61,3 2,9
3 3,1
3,1 Moldova
25 26,9
28,8 33,4
1,7 1,8
1,8 2,1
Rusiya 1639,6
1645,2 1550,2
1633,3 2,3
2,3 2,2
2,3 Tacikistan 42,8 43,3
46 47,5
2,3 2,3
2,6 2,5
Ukrayna 1003,6
1044,6 1061
1107,3 3,7
3,8 3,9
4,0 2003 və 2004-cü illərdə (ilk dekada) MDB dövlətləri əmək bazarında işsizliyin səviyyəsi Azərbaycan Ermənistan Belorusiya Gürcüstan Qazaxstan Qırğızıstan Moldova Rusiya Tacikistan Ukrayna Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 37
Bu göstərici, keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqaisədə 2004-cü il aprel ayının sonuna Azərbaycanda 40% Be- lorusiyada 32 %, Gürcüstanda 85%, Qazaxıstanda 20 %, Moldovada 68 %, Tacikistanda 100 %, Ukraynada 18 faiz artmış, Ermınistanda 34 %, Qırğızıstanda 15 %, Rusiyada 0,4 % azalmışdır. Bu zaman əmək bazarında hər yeni iş yerinə olan vakansiya gərginliyi 2003-cü illə müqaisədə 2004-cü ildə 8,5 nəfərdən 6,4 nəfərə qədər aşağı düşmüşdür. Bu göstəricilər işsizlik üzrə müavinətın orta həcminə də təsirsiz ötüşməmişdir. İşsizlik üzrə müavinətın orta həcmi Azərbaycanda 29%-dən 27 %-ə, Ermənistanda 10%-dən 8%-ə, Ukraynada isə 26%-dən 24-ə enmişdir. Belarusiyada dəyişilməz qalmış, Moldovada 18%-dən 41%-ə, Tacikistanda isə 32%-dən 63%-ə qalxmışdır. Rusi- yada işsizlik üzrə orta müavinət həcmi cari ilin birinci rübündə 1 304 rubl təşkil etmişdir (orta aylıq əmək haqqının 21%-i). 2003-cü ildə işsizliyin orta davamlılığının ən yüksək göstəricisi Azərbaycanda – 14,8 ay ərzində, ən aşağı göstəricisi isə Moldovada (6 ay) qeydə alınmışdır. Aşağıdakı cədvəldə MDB ölkələri üzrə müqayisəli göstəricilər təqdim olunur.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 38
dövlətlərdə məşğulluq və istehsalda meyllər. Verilənlər faiz nisbəti ilə göstərilib. ÜDM Azərbaycan Estoniya Qazaxstan Qırğızıstan Rusiya Ukrayna 1990-2000-ci illərdə keçid iqtisadiyyata malik bəzi dövlətlərdə məşğulluq və istehsalda meyllər. Verilənlər faiz nisbəti ilə göstərilib. Məşğulluq Azərbaycan Estoniya Qazaxstan Qırğızıstan Rusiya Ukrayna illər illər illər illər illər illər Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 39 Qrafikdən göründüyü kimi, 90-cı illərdə məşğulluğun azalması bütün ölkələrdə müşahidə edilmişdir. MDB dövlətlərinin əksəriyyəti üçün müxtəlif intensivlik parametrləri ilə 1993-1997-ci illər, ümumdaxili məhsulun həcminin kəskin azalması ilə müşahidə edilmişlər. Belə ki, Ukraynada ümumdaxili məhsul 40%, Rusiyada və Qazaxıstanda isə 20% azalmışdır. Rusiya iqtisadiyyatı buna məşğulluğun 11% enməsi ilə cavab verdiyi halda, Azərbaycanda və Qırğızıstanda hətta məşğulluğun artımı nəzərə çarpmışdır. Bütün faktlar onu sübut edir ki, sadalanan dövlətlərdə iqtisadiyyatın struktur dəyişiklikləri hələ başa çatmamışdır. Bundan başqa işçi qüvvəsinin məşğulluğunun qeyri- adekvat azalması müəssisələrin mikro-iqtisadi siyasəti ilə də izah edilməlidir. İqtisadi artımın başlanması ilə bir sıra MDB dövlətlərində iş yerlərinin qismən çoxalmasına baxmayaraq məşğulluq səviyyəsi aşağı düşməkdə davam etmişdir. Bu dövr üçün ümumiyyətlə MDB dövlətlərinin iqtisadliyyatı maddi istehsalın ixtisarı ilə xarakterizə edilir. 1989-2000-ci illər ərzində MDB ölkələrində uümumdaxili məhsulun real artımının orta göstəricisi təxminən 59 %-ə bərabər olmuşdur. Lakin alıcı təlabatının kəskin aşağı düşməsi işsizliyin kəskin artması ilə müşahidə olunmamışdır. Rəsmi statistika işsizliyin təxminən 4 % civarında olmasını qeyd etmişdir (bu göstəricinin 11% olduğu Ermənistan istisna olmaqla). MDB dövlətlərində rəsmi işsizlik səviyyəsi ilə BƏT metodologiyası üzrə işsizliyin səviyyəsi arasında kifayət qədər fərqlər mövcuddur. Əksər dövlətlərdə bu göstəricilər arasında olan fərq iki dəfədən daha çoxdur. Belə ki, Ermənistanda 2000-ci ildə rəsmi işsizlik səviyyəsi 10,7% olduqu halda, real işsizlik göstəricisi bundan 2 dəfə çox olmuşdur. Rusiyada isə 1999-cu ildə qeydə alınmış işsizlik göstəricisi 3,7% olduğu halda ümumi göstərici 10%-ə yaxın olmuşdur. Məşğulluğa kənd təsərrüfatının təsiri (ilkin sektor) bir qədər ziddiyyətli xarakter daşıyır. İqtisadi inkişafın bərpa olunduğu və kənd əhalisinin əsasən qeyri-kənd təsərrüfatından qazandığı dövlətlərdə (Mərkəzi Av- ropa ölkələri və Estoniya) ümumi məşğulluqda kənd təsərrüfatının payı azalmağa başlamışdır. MDB dövlətlərinin əksəriyyətində aqrar sektordakı məşğulluq sabit qalmışdır. İqtisadiyyatın sənaye sektorunda isə məşğulluq bütün dövlətlərdə azalmışdır. Lakin bu azalma Avropa dövlətlərində 5-6% civarında olmuşdusa, MDB dövlətlərində sənaye sektorunda məşğulluq payı dəfələrlə azalmışdır (misal üçün Qırğızıstanda 300%-ə, Azərbaycanda isə 160%-ə yaxın həcmdə). Şərqi Avropa ölkələrində və Baltikyanı dövlətlərdə xidmət sektoru ciddi şəkildə artmışdır. Bu həmin dövlətlərdə küllü miqdarda yeni iş yerlərinin açılması (xüsusilə turizm, ticarət, dövlət idarəetməsi və s. sahələrdə) ilə izah edilir. İqtisadiyyatda bazar münasibətlərinə keçidi həyata keçirən dövlətlərin əmək qabiliyyətli əhalisinin məşğulluğunun struktur dəyişiklikləri iqtisadi fəallığa təsir göstərməyə bilməzdi. Məşğulluğun azalması öz əksini həm aşkar işsizlikdə, həm də əmək qabiliyyətli vətəndaşların iqtisadi passivliyinin artmasında göstərdi. Əmək bazarında iştirakın göstəriciləri bütün postsosialist ölkələrində aşağı düşdü. Bu zaman gender fərqləri özünü kəskin şəkildə bildirdi ki, bu da qadınların əmək bazarında mövqelərinin daha zəif olduğunu müəyyən etdi. Keçid dövründə əhalinin məşğulluğunun struktur dəyişikliklərindəki iqtisadi böhrana təsirinin daha bir nümunəsi kimi xroniki işsizliyi göstərmək mümkündür. Milli əmək bazarları kifayət qədər uzunmüddətli işsizlik ilə xarakterizə olunurlar (bir ildən çox). Bu zaman iqtisadi dirçəliş və sabitlik dövrlərində də işsizliyin azaldılması müşahidə edilmir. BƏT-in metodologiyası üzrə ümumi işsizliyin qiymətləndirilməsi rəsmi rəqərmlərdən iki dəfə çoxdur. Ümumilikdə MDB ölkələri üzrə işsizlik səviyyəsi 2000-ci ildə 10%-dən 20%-ə qədər müşahidə edilmişdir. Bu ölkələrdə işsizliyin səciyyəvi göstəriciləri əsasən qeyri-formal məşğulluq sektorunun genişlənməsindən, natamam məşğulluğun artmasından və xroniki işsizliyin artımından ibarət olmuşdur. Son on il ərzində dünyada işlə təmin olunmuş şəxslərin artımında cəmi 16,6 %-lik artım müşahidə edimişdir. Bu barədə BƏT-in «Məşğulluğ sferasında qlobal meyllər - 2007» adlı məruzəsində söylənilir. 2006-ci il ərzində dünyada əmək qabiliyyətli əhalinin 6,3%-i, yəni 195 200 000 nəfər işsiz olmuşdur. Avropa Birliyinə daxil olmayan Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri, o cümlədən MDB dövlətlərində əmək qabiliyyətli əhali arasında işsizlərin sayı 9%-dən çoxdur. Bu dövlətlərdə işsizlik əsasən gənclərə daha ağır zərbə endirmişdir. Region dövlətlərinin gənclərinin 18,6%-i işsizdir. MDB regionunda məşğulluğun aşağı səviyyəsi genişmiqyaslı miqrasiya axınlarına səbəb olmuşdur. Öz ölkələrində iş tapa bilməyən bir çox gənc mütəxəssislər Qərb ölkələrinə üz tutmuşlar. Xarici dövlətlərə mühacirətin daha bir səbəbi kimi MDB məkanında əmək haqqının dünya standartlarından dəfələrlə aşağı olmasını da qeyd etmək zəruridir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 40
istiqamətindəki tədbirlər. Əmək və sosial müdafiə nazirliyinin məlumatına əsasən 2004-cü il üçün dövlət məşğulluq xidməti orqanları tərəfindən 238,3 min nəfər işlə təmin olunmuşdur. Ödənişli ictimai işlərə 30 min nəfər cəlb edilmiş, 89,9 min nəfər işsiz statusu almış, 102,5 min nəfərə işsizlik üzrə müavinət müəyyən edilmişdir. Məşğulluq xidmətinin fəaliyyəti ərzində 21,9 min nəfər üçün tədris kursları təşkil edilmişdir ki, bu şəxslərin də 52,4%-ni gənclər təşkil edir. Onlar- dan 19,6%-i qaçqın və məcburi köçkündür. Əvvəlki illərdə olduğu kimi üstünlük ilk dəfə tədrisə cəlb edilən şəxslərə verilir (91,9%). 2004-cü ilin 1 yanvarına olan məlumata əsasən dövlət məşğulluq orqanlarında 54,4 min işsiz qeydə alınmışdır ki, bu da iqtisadi cəhətdən fəal respublika əhalisinin 1,4%-ni təşkil edir. Lakin ayrı-ayrı rayonlarda işsizlik göstəriciləri ölkə üzrə orta göstəricilərdən yüksəkdir. Məcburi köçkünlər arasında işsizlik göstəricisi daha yüksək göstəricilərlə ölçülür. Kəlbəcər 8,3% Xocalı 5,8%, Ağdam 4,7, Laçın 4,4%. Azərbaycanda rəsmi işsizliyin səviyyəsi ( % ) Bərda Mingəçevir Naftalan Kəlbəcər Xocalı Ağdam Laçın Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 41 1999-cu ildə əhalinin siyahıya alınması göstəricilərinə uyğun olaraq əhalinin iqtisadi cəhətdən fəal əmək qabiliyyətli vətəndaşlarının 517,9 mini özlərini işsiz kimi təqdim etmişlər ki, bu da iqtisadi cəhətdən fəal əhalinin 15,8 %-ni təşkil edir. 2003-cü il iyun ayı üçün işi və ya gəliri olmayan və BƏT təsnifatına görə işsiz hesab olunan iqtisadi cəhətdən fəal əhali ümumi əhalinin 10,7%-ni təşkil etmişdir ki, bu da ümumiyyətlə 404,7 min nəfər deməkdir. Elə həmin tədqiqatın nəticələrinə görə iqtisadi cəhətdən fəal əhali arasında işsizlik səviyyəsi kişilər üçün 9,6 %, qadınlar üçün isə 12,2 % təşkil etmişdir. İqtisadi fəal əhalinin məşğulluq səviyyəsi. 1999-cu ildə aparılmış əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrinə əsasən İşsiz iqtisadi-fəal əhali Məşğul iqtisadi-fəal əhali 2003-cü ilin iyun ayına iqtisadi-fəal əhalinin məşğulluq səviyyəsi (%) İşsiz iqtisadi-fəal əhali Məşğul iqtisadi-fəal əhali İşsizliyin səviyyəsi (%) : İqtisadi-fəal kişilər İqtisadi-fəal qadınlar Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 42 İşsizlər arasında 69,1% 35 yaşına qədər olan gənclərin payına düşür ki, bu zaman 20-24 yaş qrupunda işsizlik - 23,8% həddində müşahidə edilir. Şəhər əhalisi arasında işsizlərin səviyyəsi kənd əhalisi arasındakı işsizlərin səviyyəsindən iki dəfə artıqdır - 14,3 % və müvafiq olaraq 7,1%. BMTnin İnkişaf Proqramı və BƏT-in xətti ilə aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, öz ixtisası üzrə iş axtaran işsizlərin 21,8%-i ali, natamam ali, orta ixtisas və peşə təhsilinə malik şəxslərdir. Digər qaynaqlar (MDB dövlətlərinin statistika üzrə komitəsi) tərəfindən aparılan sorğu nəticəsinə görə 2004-cü ildə Azərbaycanda işsizlərin 64%-nin ali və orta ixtisas təhsili vardır. Ukraynada bu göstərici 60%, Ermənistanda 39%, Belorusda, Qazaxıstanda, Qırğızıstanda və Rusiyada 27-33%, Moldova və Tacikistan üzrə isə 18% olmuşdur. Gənclər arasında işsizliyin səviyyəsi (%) 20-24 35 yaşa kimi Şəhər və kənd əhalisi arasında işsizliyin səviyyəsi (%) Şəhər əhalisi Kənd əhalisi Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 43 Qeyd etmək lazımdır ki, rəsmən işsiz kimi qeydiyyata alınmış şəxslər arasında ali təhsilli, orta ixtisas və peşə təhsilinə malik şəxslərin ümumi payı 60%-dən çox olaraq qalır. Azərbaycanda bu gün hər bir vətəndaşın daimi və yaxşı ödənilən işə malik olması üçün çox iş görülür. Buna regionların inkişafı üzrə Dövlət Proqramının icra edilməsi də yardımçı olur. Lakin bütün səylərə baxmayaraq, işsizlik respublikada təxminən eyni səviyyədə qalır – 50-55 min nəfər (bir sıra ekspertlərin rəyinə görə bu rəqəm təxminən on dəfə artıqdır). İşsizlərin əhəmiyyətli hissəsini qadınlar və gənclər təşkil edir. Vəziyyəti Azərbaycan ərazisinin 20%-nin erməni separatistləri tərəfindən işğalı bir qədər də ağırlaşdırır. 2006-cı il üçün əhalinin məşğulluğu ilə bağlı vəziyyət aşağıdakı rəqəmlərlə xarakterizə edilir – əhalinin ümumi sayının 47%-nin yəni 3 907 000 şəxsin iqtisadi cəhətdən fəal olmasına baxmayaraq, məşğulluq mərkəzlərində 56 351 nəfər rəsmi işsiz statusuna malikdir. Bunların 70%-i 35 yaşına qədər olan vətəndaşlardır ki, onların da 26 %-i ali və orta ixtisas təhsillidir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 44 Lakin bunlar yalnız rəsmən qeydiyyata alınmış şəxslərdir. Noyabr ayı ərzində Azərbaycanda işsizlik 0,5% azalmışdır. 2006-cı ilin 1 dekabrı üçün ölkədə işsiz kimi 54 146 nəfər qeydiyyata alınmışdır ki, onların da 51,2 %ni qadınlar təşkil edir. Noyabr ayı ərzində işsizlərin sayı 0,5 % azalmışdır ki, bu da ölkənin əmək qabiliyyətli əhalisinin 3965,7 min nəfər olduğu halda, onların 33,4%-nin muzdla işləməsini göstərir. ARGTMŞ-ı BƏT-in Azərbaycan bölməsi ilə birlikdə tədqiqat apararaq müəyyən etmişlər ki, gənclərin özlərinə iş tapa bilməməsinin əsas səbəbi onların təhsilinin səviyyəsi ilə bağlıdır. Bu gün iqtisadiyyatın yönümü ölkəyə daha çox neft sferasında peşəkarların lazım olduğunu göstərsə də, ATM-lər əmək bazarının təlabatından daha çox hüquqşunas buraxmaqda davam edirlər. Bu statistikada əks olunan neqativ hallara səbəb olur. ATM- ləri bitirən tələbələrin işə düzəlməsi əsas problemlərdən biri olaraq qalır. Azərbaycanda tendensiya belədir ki, gənclərin təhsilini artırmaqla yanaşı eyni vaxtda onları yalnız yüksək gəlirli deyil, digər peşələrə də cəlb etmək lazımdır. BƏT və digər beynəlxalq təşkilatlar öz rəsmi statistikalarında Azərbaycan gənclərinin müəyyən bir hissəsinin xaricdə, əsasən də Rusiyada əmək miqrantı kimi işlədiklərini nəzərə almırlar. 2007-ci ilin əvvəlində Azərbaycanda bir vakant iş yerinə dörd işsiz iddialı olmuşdur. Dövlət Statistika Komitəsinin 1 yanvar 2007-ci ilə olan məlumatına görə, ölkədə 53 862 işsiz vardır. Onların 51,1%-ni qadınlar təşkil edir. Ölkədə 3 973 000 əmək qabiliyyətli vətəndaş vardır ki, bunlarından da 33,4 %-i muzdla işləyir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 45
Miqrantlara hüquqi yardım üzrə Mərkəzin göstəricilərinə əsasən, 2 milyona yaxın azərbaycanlı ölkəni əmək və siyasi miqrant kimi tərk etmişdir. Ölkəni tərk edənlərin əksəriyyəti MDB və Türkiyədə məskunlaşmışdır. Dövlət Statis- tika Komitəsinin miqrasiya haqqında məlumatına əsasən, beynəlxalq miqrasiya 1990-cı ildə aşağıdakı göstəricilərə malik olmuşdur: 137 900 nəfər ölkəni tərk etmiş, 84 279 nəfər ölkəyə gəlmişdir. Növbəti on il ərzində həm ölkəyə gələnlərin, həm də tərk edənlərin sayı azalmışdır. Belə ki, 2000-ci ildə ölkəni 9 947 nəfər tərk etmiş, 4361 nəfər isə ölkəyə gəlmişdir. DSK-nın Azərbaycanda miqrasiya göstəricilərinə əsasən 1990-cı ildə beynəlxalq miqrasiyanın miqdarı (nəfərlə) Ölkədən gedənlər Ölkəyə gələnlər Ölkədən gedənlər Ölkəyə gələnlər DSK-nın Azərbaycanda miqrasiya göstəricilərinə əsasən 2000-ci ildə beynəlxalq miqrasiyanın miqdarı (nəfər) Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 46 Bu meyl növbəti illərdə də davam etmişdir, ölkəni 2001-ci ildə 7 288 nəfər tərk etmiş, bunlardan 3 033 nəfər kişi, 4 255 nəfər qadındır. Bunların 36 %-nı gənclər təşkil etmişdir. Azərbaycanda miqrasiya prosesi digər postsovet ölkələrində olduğu kimi SSRİ dağıldıqdan sonra özünü biruzə verməyə başlamışdır. Bu da əsasən etnik münaqişələrin baş verməsi səbəbindən olması ilə yanaşı, bir çox postsovet dövlətlərində, o cümlədən də sosial-iqtisadi və siyasi böhranlarla şərtləndirilmişdir. Əhalinin miqrasiyası (min nəfər)
İllər İmmiqrantlar Emiqrantlar
2000
4,4 9,9
2001
2,6 7,3
2002
1,2 4,3
2003
2,5 3,8
2004
2,4 2,8
MDB-nin İqtisadi Şurasının məlumatına əsasən, MDB ölkələri əhalisinin, dövlətlərarası miqrasiyasının miqyası, 1991-2000-ci illər ərzində 26 milyon nəfər təşkil etmişdir. 1998 il böhranından və 2000-2001-ci illər MDB iqtisadiyyatının canlanmasından sonra MDB dövlətləri arasında rəsmi qeydə alınmış miqrasiya axınlarınn azalması meyli başlanmışdır. Hal-hazırda müxtəlif Rusiya qaynaqlarının məlumatlarına əsasən, son illər ərzində Rusiyaya 2,5 milyon azərbaycanlı gəlmişdir. Son 4 il ərzində Moskvanın daxili işlər idarəsi tərəfindən 800 min azərbaycanlı Moskvada və onun ətraf şəhərlərində qeydə alınmışdır. Bundan başqa 200 mindən çox Azərbaycan vətəndaşı Sankt-Peterburq şəhərində yaşayır. O cümlədən, azərbaycanlılar Rusiyanın digər regionlarında da məskunlaşırlar. Misal üçün, İrkutks vilayətində 17 000-dən çox azərbaycanlı yaşayır. Rəsmi Azərbaycan mənbələri bu statistikanı şübhə altına alır və real rəqəmlərin ən azı iki dəfə aşağı olduğunu göstərir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 47
Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|