Uzluksiz ta’lim jarayonida pedagog faoliyatining o’rni

2.2. 
O’QITUVCHINING PEDAGOGIK MAHORATI VA TEXNIKASI - UMUMIY
PEDAGOGIK MALAKALAR YIG’INDISI SIFATIDA 
 
Pedagog texnikasi o’qiuvchiga o’quv faolyatida ham o’qitishdan tashqari
faolyatda ham zarur bo’lgan umumiy pedagogik malakalar yig’indisidan iborat
bo’ladi. Avvalo pedagogik texnikaning tarkibiy qismi sifatida o’quvchining
nutq malakalarini savodini o’z nutqini chiroyli va tushunarli qilib bayon etish
o’z fikr va xis tuyg’ularining so’zda aniq ifodalash malakalarini aytib o’tish
mumkin.
Shunday qilib o’qituvchining pedagogik texnikasi bu shunday bir
malakalar yig’indisidirki pedagogik tarbiyalanuvchilar ko’rib va eshitib turgan
narsalar orqali ularga o’z fikrlari va qalbini etkazish imkonini beradi. Bolalar
bilan bevosita muomala qilishda pedagogning huddi ana shu malakalarini
uning xulq- atvorida nomoyon bo’ladi.
Pedagogik vaziyatning haddan tashqari xilma-xilligi pedagogdan ijodiy
xulq- atvorni aytganda xar qanday pedagogik vaziyatda tarbiyalanuvchilarga 
samarali tasir ko’rsatishga yordam beradi. Rivojlangan pedagogik texnika
o’qituvchiga o’zini pedagogik faolyatda chuqurroq va yaqqolroq ko’satish,
bolalar bilan muomala qilganda o’z shaxsiyatidagi kasbiy jixatdan bergan
yaxshi axamiyatli narsalarni ochib berishga yordamlashadi. Mukammal
pedagogik texnika pedagogning vaqti va kuchlarini ijodiy ish uchun bo’shatib 
beradi, pedagogik o’zaro tasir ko’rsatish jarayonida bolalar bilan muomala
qilishda zarur so’zni toppish yoki muvaffaqiyatli chiqmagan ish oxangini
tushintirishga o’z fikrini chalg’itmaslik imkonini beradi. Bundan tashqari
xaqiqiy pedagog tasir ko’rsatishda o’qituvchining pedagogik soxadagi barcha
malakalari bir vaqtda nomoyon bo’ladi. Nutq, imo- ishora mimika bilan
sodir bo’ladi. Uzliksiz o’zini to’la bilish tasirchan vositalarni tanlashga
muvaffaqiyatli ravishda tuzatish kiritib borish imkonini beradi va hokozolar.
Pedagogik texnika malakalarining shakllanishi darajasi malum darajada
pedagogning umumiy madaniyat darajasini ya’ni shaxsning pedagogik

---

imkonyatlarini aks ettiradi,desak to’g’ri bo’ladi. Avval pedagogning nutqi
qashshoq va tartibsiz bo’lsa u xolda eng to’g’ri so’zlar xam, eng kerakli
tadbirlar tarbiyachining na aqil idrokiga xissiyotlariga tasir qiladi. Pedagogik
texnika to’g’risida aytilganlarning hammasi har bir pedagog uchun bu
texnikani tashkil etuvchi mimikalarni egallash nixoyatda zarurligini ochiq- 
oydin ko’rsatib turibdi.
Pedagogning mexnati- bu bexad izlanish va azob uqubatli kechinmalar,
ilhom va betakror ko’rinish uni ko’pdan-ko’p kundalik ishlar, og’ir bo’lishi
va bolalar bilan birgalikda boshdan kechirgan quvonchdan qanoat xosil
qilishdir.
Pedagogik sintez- bu qandaydir qo’l bilan bo’lmaydigan, faxm farosat 
bilan amalga oshiriladigan narsalar degan tasurot tug’uladi.
Har qanday ijodkorlik buning ustiga pedagogik ijodkorlik turi faqat joyda
reaksiyalar asosida boshlanishi mumkin emas, tarbiya sifatida uning pedagogik
texnikasi uning bir qolibdagi mehnat madaniyati borki ularni bilib olish
zarur. Pedagogik kadrlarni tayyorlash va ularni malakasini oshirishning butin 
tizimi anashu bilan olishishga qaratilishi kerak. Biroq xali xech kim oily o’quv
yurtida o’qib o’qituvchilar malakasini oshirish kursini tamomlamaganidan
keyin usta pedagog bo’lib qolmagan. Usta pedagoglar maktabda vujudga
keladi, bolalar bilan muomalada tarbiyalanadi.
Xo’sh pedagogik mahorat nima va uni nimalar tashkil etadi? Bu faxm 
farosat bilimlarning chinakkam ilmiy tarbiyaday qiyinchiliklarni yangilashga
qodir bo’lgan nuvuzli raxbarlarning bolalar qalbini qanday ekanligini xis qilish
mahorati, ichki dunyosi nozik va zada bo’lgan bola shaxsiga moxirlik bilan 
avaylab yondashish, donolikva ilodi dadillik, ilmy taxlil, xayol va fantaziyasi
bo’lgan qobilyat majmuidir. 
Pedagogik mahoratga pedagogik bilimlar, faxm- farosat bilan bir qatorda
texnika soxasidagi bilimlar, malakalar ham kiradiki, ular tarbiyaga ozroq kuch
sarflab ko’proq natijalarga erishish imkonini beradi. Albatta pedagogning 

---

mahorati erishilgan narsalar chegarasidan chiqishga doimo intilishi ham
ko’zda tutiladi.
Pedagogik mahorat nazaryasi va metodikasining ishlab chiqilmaganligi
shunga olib keldike pedagoglar hxr biri o’zicha paypaslab ijodiy ishni olib 
boradi. Ayni bir xil savollarni bolalar bilan pedagoglar jamoasi qanday qilib
til topishish mumkin? Bolalarning pedagoglar tolabini bajarishga qanday qilib
majbur etish mumkin? Qanday qilib yaxshi pedagog ruxiyatini saqlab qolish 
va o’z kuch- quvvatini oqilona sarflash mumkin? Degan savollarni mustaqil
takrorlaydi. Bu savollarga beriladigan javoblar har bir mohir pedagogning 
ishida zarur ilmiy malakalarni shakllantirish bilan bog’liq bo’lib mazkur
masalalarni hal qilish pedagogdan odatdan tashqari kuch-qobilyatni, qatiyatni,
tirishqoqlikni, tadqiqotlar o;ib borishga intilish, yangi vaziyatga, yangi
jamoaga kirish qobilyati, samimiyati, to’g’ri va halollikni u o’tkir aqil
idrokni bir vositani boshqa biribilan tekshirtirib ko’rish malakasini talab
qilinadi. Pedagogika fani bilan san’atning uzviy aloqadorligi zarur. U yuksak
kasb mahoratini taminlaydi. Sharq mutaffakirlari to’g’ri aytib o’tganidek
xarakatchan, murakkab va xilma-xil fandir. Tarbiya nazaryasida tayyor
andozalar yo’q. Pedagogika hayotning barcha hodisalari uchun tayyor
echimlarni taklif qilmaydi, degan qoida siyqasi chiqqan qoida bo’lib qoldi. 
Pedagogika fikrlashga o’rgatadi, murakkab pedagogika muallimlarni hal
qilish uchun to’g’ri yo’l yo’riq va ilmiy asoslangan yo’llarni ko’rsatadi.
O’qituvchi pedagogik tasir ko’rsatish metodikasi va texnikasi bilan
qurollantiradi. Biroq texnikaning tarkibiy qismlari bilan mahorat (ning)
o’rtasidagi nisbatning dealiktik muammolarini to’g’ri hal qilish uchun tayyor
andozalar mutlaqo aniq tavsiflar qaerda bo’lishi mumkin ekan degan savolga
javob berish mumkin.
Pedagogik vositalarga tor amaliyotchilik nuqtai- nazarida prinsipsizlarga
yondashuv (ularga foydalanishni bilgan taqdirda ) tezda aytim muhim
natijalarga tartibga tashkiliy aniqlikka erishish imkonini beradi, maktab 
hayotining murakkabligi va unga xos xususiyatlardan boxabar kishi bu 

---

pedagogik mahoratning nomoyon bo’lishi deb qabul qilishi mumkin.
Chinakkam mahorat esa o’qituvchiga ushbu qoidani yuklaydi: barcha
vositalar biron kishini xayron qoldirish pedagogning ishidan farqlanishi uchun 
emas balki maqsadli tarbiyaning juda murakkab va ulkan vazifalarni bajarish
uchun foydalaniladi. Shu sababli haqiqiy pedagog favqulotda xolatlardagina
o’zi pedagogik markaz tusini berishlarini ep ko’rishi mumkin. Odatda esa
uning ish uslubida tashqi oddiylik vositalariga dnomerga juda singib
munosabatda bo’lish, ularning tasir doirasini va darajasini taniy bilish ajratib
turadi. Ko’pincha yangi pedagogik tekshrilgan va o’rganilgan vositalardan 
aynan yangicha foydalanishdan iborat bo’ladi.