Uzluksiz ta’lim jarayonida pedagog faoliyatining o’rni

1. Ta’lim 
- so’z va o’rganish bilangina amalga oshiriladi. 
2. Tarbiya 
- esa amaliyet, ish - tajriba bilan, ya’ni shu yo’l orkali amalga 
oshiriladi, deydi. 
3. Xar 
kim ilm, 
xikmatni desa, uni yoshligidan boshlasin, so’zining ustidan 
chiksin, yomon ishlardan saklanadigan bulsin, xiyenat, makr va xiylalardan o’zok 
bulsin, diyonatli bulsin, ilm va axli ilmdan mol - dunesini ayamasin. 
4. Inson yaxshi
 
tarbiya ko’rmagan 
va turmushda yaxshi tajriba ortirmagan 
bo’lsa, u ko’p narsalarni nazarga ilmaydi va ulardan jirkanadi. Bunday
narsalarga unga noo’rin bo’lib ko’ringan narsalar zaro’riy bo’lib chikadi. 
Ma’lumki, 
inson xech qachon tug’ilganda yaxshi yoki yomon bo’lib 
tug’ilmaydi - birok xar bir kishida biron bir fazilatga yoki kabixlikka mayl, 
qobiliyatt buladi va shu fazilatlarni to’rga buladi: 
1. Fikriy fazilat
2.
Xulkiy fazilat
Fikriy fazilat akliy kuvvatga kirib, akllilik, donolik faxm –farosatlilik, 
zexinlikdan iborat. 
Xulqiy fazilat - intiluvchi kuvvatga kirib, iffat, injoat, saxiylik va 
adolatlilikni o’z ichiga oladi. Yomon fazilatlar rozilikdir. 
Xulosa kilib aytganda, Farobiyning ijodidagi ta’lim - tarbiyaga oid konsepsiyasi
shaxsni komil inson kilib tarbiyalashda muxim rol o’ynaydi. 
Komusiy olim 
Abu Rayxon Beruniy
973 yil 4 sentyabrda Xorazmda 
 
dunega keladi.Beruniy yoshligidan ilmga ayniqsa aniq fanlarga qiziqadi. U 
matematika, jugrofiya, yuldo’zlar ilmi, tibbiyet fanlarga oid ko’p kitoblarni 
o’qib chikadi.Fors va arab tillarini va kadimgi ajdodlar tillarini kunt bilan 
o’rganadi. 
Beruniy bir necha yil koinot, metallar va kimmatbaxo toshlar ustida 
ko’zatishlar va tajribalar olib boradi va keyinchalik ana shu tadqiqotlar asosida 
«Meneralogiya» asarini yaratadi. Uning «Geodiziya» asarida geografiya va 

---

astranomiya fanlari bilan bir katorda poleontologiya ko’zatishlari natijalari xam 
bayen kilingan. 
Beruniyning yana
bir muxim asari «Munajjimlik san’atidan boshlangich 
tushunchalar» dir. Bu asarda xam u bir qancha fanlar yuzasidan dastlabki 
tushuncha va ma’lumotlar bergan. 
Olim 1030 yilda o’zining Sharq va Garbda keng z’tirof kilingan mashxur 
«Xindiston» asarini yaratadi. Asarda Beruniyning Xindiston] haqidagi barcha 
qarashlari o’z ifodasini tpgan. 
Hammasi bo’lib 150 dan ortik asarlar yaratgan. Olim o’z asarlarini! usha 
davr an’anasiga ko’ra arab tilida yozgan. Beruniy kjoridagi| asarlarida inson 
kamolati haqida o’z qarashlarini bayen ztadi. Beruniy mamlakat obodonchiligi ilm 
- fanning ravnakiga bog’liq bo’lsa, yoshlarning baxt- saodati va kamolatini uning 
bilimi, axloki va ma’rifatida deb biladi.
Shuning uchun u yoshlarni ilm-ma’rifatga chorlaydi. Beruniy yoshlardan 
raximdil, mexribon, kishilarga iltifotli, xayrixox bo’lishini, najotsich odamga kul 
cho’zishni, makkorlik, ayerlik, adolatsizlik, boylikka xirs kuyish, yelgon gapirish 
kabi sifatlarga yo’l kuymaslikni talab kiladi. 
Beruniy insonni tabiatning eng oliy kamolati deb karaydi u insonning 
ma’naviy qiyofasidagi barcha ahloqiy xislatlarni yaxshilik
va yomonlik kabi 2 
to’rga buladi. 
Olim bolalarni mexnatga o’rgatish metodlari, yo’llari haqida xam fikr 
yuritadi. U bolalarni eng
kichik ilk yoshidan mexnatga o’rgatish kerak deydi. 
Beruniy «Meneralogiya» asarida fakat kimmatbaxo metallar, toshlar haqida zmas, 
xunarmandchilikka oid, shogird tayerlash jarayeni, utalarning xunar o’rgatish 
metodlari haqida kimmatli fikrlar bildiradi. 
«Saydana» nomli mashxur asarida zsa Sharqdagi dorivor o’simliklarning tavsifi 
bayen kilingan. 
Beruniy inson kamolatida 3 narsa muxim rol o’ynaydi deydi. 
1. Irsiyat. 
2. Muhit. 

---

3. Tarbiya. 
Beruniyning ilmiy bilimlarini zgallash yo’llari, usullari haqidagi fikrlari 
xozirgi davr uchun xam dolzarbdir. O’quvchiga bilim berishda u: 
- o’quvchilarni zeriktirmaslik; 
- bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o’tavermaslik; 
- uzviylik, izchillik; 
- yangi mavzularni qiziqarli, asosan ko’rgazmali bayen etish
va xakozoga e’tibor 
berish kerakligini uktirdi. 
Olim fan sohasidagi yedg’orliklarni, ilmiy bilimlariga oid koldirgan barcha 
boyliklarni, kunt bilan o’rganishga da’vat ztadi. 
Ilim toliblariga kalbni yomon illatlardan kotib kolgan urf -odatlardan, xirsdan, 
bexuda rakobatdan, ochko’zlikdan, shon - shuxratdan saklanishi zarurligini 
uktiradi.
Yukoridagilardan 
ko’rinib 
to’ribdiki, 
Beruniyning 
komil 
insonni| 
shakllantirishga oid bu fikrlari o’z zamonasi uchun zmas, xozirgi davr ta’lim-
tarbiyasini takomillashtirishda xam katta axamiyatga zgadir. 
Abu Ali ibn Sino 980 yilda Buxoro shaxri yakinidagi Afshona kishlogida 
kichik amaldor oilasida dunega keladi. Uning otasi Abdullox va uning
do’stlari bilimdon kishilar bo’lib, ularning ilmi? munozaralarida yosh 
Ibn Sino xam katnashar edi.
Bunday oilaviy muhit! Buxoro shaxridagi ko’plab
madrasalar, kasalxona va nodir kitobla saklanadigan kutubxonalarning 
mavjudligi xam yosh va iqtidororli Sinoga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 
U maktabni o’qib ko’pgina ustozlardan ta’lim oladi. Masalan^ Abdullox 
Motiliydan falsafa, mantik, xandayea buytcha Buxorolik Abu Mansur Kamariydan 
til buyicha ta’lim oladi. 
IX - asr oxiri va X asr boshlariga kelib ulkada siyesiy ijtimoi? vaziyat 
murakkablashadi. Shuning uchun Ibn Sino Xorazmga -Urganchga kuchib utadi. 
Xorazmda bir kator olimlar bilan xamkorlikda Beruniy boshkarayetgan "Ma’mun 
akademiyasida" ilmiy ish bilan shug’ullanadi. Natijada o’zining yirik asari "Tib 
konunlari", "ash - Shifo" ustida ii olib boradi. 

---

Ibn Sino fanning turli sohasida oid 450 dan ortik asar Yaratadk Lyokin 
bizgacha 250 ga yaqiniga
yetib kelgan bo’lib, ulardan 50 dan ortiy kulezmalari
O’zbyoki ston Fanlari Akademiyasi Abu Rayxon Beruniy nomidagi katta 
Sharqshunoslik institutining kitob fondida saklanib kelmokda. 
U ta’lim - tariyaga tallukli bo’lgan quyidagi asarlarni Yaratgan Masalan: 
"Tadbir al Manzil", turar joyni boshkarish, "Axlok risola", "Burch haqida risola", 
"Nafsni pokiza tutish" va boshka asarlari bilan ilm fanga xissa qo’shgan buyuk 
allomadir. Ibn Sino ahloqiy xislatlardan: iffat, kanoat, saxiylik, shijoat, sabr, 
muloyimlik, sirni saklay bilishlik, ilmiy - ma’rifatli bo’lish, kamtarlik, adolatlilik, 
do’stlik, vafodorlik kabi ahloqiy kateg’oriyalarga ta’rif beradi. U iymoniy 
fazilatlarga: 
Jasurlik - biror ishni bajarishda kishining jasurligi: Chidamlilik - inson 
boshiga tushgan yomonlikni tuxtatib turuvchi kuvvat: Ziyraklik - syozgi bergan 
narsalarning haqikiy ma’nosini tezlik bilan tushunishga yerdam beruvchi kuvvat. 
Ibn Sinoning fikricha insonlar xulk - atvorida birmuncha nuksonlar bor. 
Bular: aldash, rashk, uch olish, adovat, buxton, irodasizlik kabilardir. 
U fanlar tavsifi haqida xam fikr bildirgan Olim birinchi o’ringa tibbiyet 
fanlarini ko’ydi. Falsafani zsa ikkinchi guruxga - nazariy va amaliy guruxga 
buladi. 
U birinchi guruxga ztika, iktisod, siyesatni kiritadi. Ikkinchi guruxga fizika, 
matematika, matefizika dunyo konuniyatlarini o’rganuvchi barcha fanlarni 
kiritgan. 
Olim fizika, tarix fanlari bilan shug’ullangan. 
Ibn Sino bilim olishda bolalarni jamoa bo’lib maktabda o’qitish zarurligini 
ko’rsatadi va ta’limda quyidagilarga riol 
ETISH 
zarurligini ta’kidlaydi.