1.15-rasm. Elektron biznes sohalari
Elektron tijorat deganda tovarlar (xizmatlar) ga buyurtma berish,
toʻlovlarni amalga oshirish, tovarlarni etkazib berish (xizmatlarni bajarish)
ni boshqarishda qatnashish kabi operatsiyalarning toʻliq yopiq tsiklini
ta’minlaydigan texnologiya tushuniladi. Ushbu operatsiyalar elektron
vositalar va axborot texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi va/yoki
bir yuridik shaxsdan (jismoniy shaxsdan) boshqasiga mulkiy huquqlarning
oʻtkazilishini ta’minlaydi.
Demak, Elektron biznes (EB) – biznesning bir shakli boʻlib, uning
katta qismi axborot texnologiyalari (mahalliy va global tarmoqlar,
ixtisoslashtirilgan dasturiy ta’minot va boshqalar) yordamida amalga
oshiriladi. Elektron biznes savdo, marketing, moliyaviy tahlil, toʻlovlar,
xodimlarni qidirish, foydalanuvchilarni qoʻllab-quvvatlash va sheriklik
uchun qulaydir.
Elektron biznesni jalb etuvchi sub’ektlariga koʻra, shartli ravishda 3
ta kategoriyaga ajratiladi
Bir tashkilot doirasida (intranet);
Bir necha tashkilot doirasida (extraset);
Iste’molchilar uchun. (internet)
Xodimlarning oʻzaro munosabatlari samaradorligini oshiradigan va
rejalashtirish va boshqarish jarayonlarini optimallashtiradigan yagona
axborot tarmogʻi (intranet) asosida kompaniyaning ichki tuzilmasi;
sheriklar, etkazib beruvchilar va mijozlar bilan tashqi oʻzaro ta’sir
(ekstranet) – bularning barchasi elektron biznesning tarkibiy qismlaridir.
61
Internet bilan bogʻliq elektron biznesning qismlari quyidagilarni oʻz
ichiga oladi.
1) Internetdagi biznes (Internet-provayder, kontent-provayder va
xizmat koʻrsatuvchi provayder). Internet atrofidagi biznes (apparat,
dasturiy ta’minot, veb-dizayn ta’minoti, dasturlash va tegishli xizmatlar,
firmalarning qayta sotilishi);
2) onlayn biznes (onlayn reklama, onlayn-doʻkonlar, onlayn
auktsionlar, onlayn toʻlovlar, onlayn marketing, onlayn savdo,
ma’lumotlarga obuna boʻlish, onlayn ommaviy axborot vositalari).
Elektron biznesning eng muhim tarkibiy qismi bu elektron tijoratdir.
Elektron tijorat ostida kelishuvlarning har qanday shakllari nazarda
tutiladi, bunda tomonlar axborot tizimlari va telekommunikatsiya
tarmoqlari texnologiyalarining imkoniyatlaridan foydalangan holda oʻzaro
hamkorlik qilishadi.
Elektron tijorat global biznes vositasidir. Bu kompaniyalarga etkazib
beruvchilar bilan yanada toʻliqroq aloqada boʻlish va mijozlarning
talablariga tezroq javob berishga imkon beradi. Kompaniyalarga geografik
joylashuvidan qat’i nazar etkazib beruvchilarni tanlash imkoniyati beriladi.
Demak, oʻrganilayotgan ikki tushuncha oʻrtasidagi farqni yana bir
bor ta’kidlaymiz. Elektron biznes – eng keng tarqalgan tushuncha boʻlib, u
sub’ektlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarning har qanday shaklini oʻz
ichiga oladi. Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda bozor:
- ma’lumot almashish;
- bozor tadqiqotlarini oʻtkazish;
- aloqalarni oʻrnatish, masalan, potentsial mijozlar va etkazib
beruvchilar oʻrtasida;
- sotishdan oldingi va sotishdan keyingi qoʻllab-quvvatlash, masalan,
mahsulotlar va xizmatlar, hujjatlar toʻgʻrisida batafsil ma’lumot taqdim
etish, mijozlar savollariga javoblar va h.k.;
- tovarlar va xizmatlarni sotish;
- elektron toʻlovlar, shu jumladan elektron toʻlov tizimlaridan
foydalangan holda;
- mahsulotlarni tarqatish, shu jumladan etkazib berishni boshqarish
va jismoniy mahsulotlarni kuzatish va elektron tarzda tarqatilishi mumkin
boʻlgan mahsulotlarni toʻgʻridan-toʻgʻri etkazib berish;
62
- virtual korxonalarni tashkil etish imkoniyati – qoʻshma tadbirkorlik
faoliyatini amalga oshirish uchun alohida mutaxassislar guruhlari yoki
hatto mustaqil kompaniyalar;
- birgalikda boshqariladigan biznes-jarayonlarni amalga oshiruvchi
kompaniya va uning savdo sheriklari.
Elektron tijorat faqat elektron tizimlardan foydalangan holda,
masalan, tovarlarni sotish yoki Internet orqali xizmatlar koʻrsatish bilan
cheklangan elektron biznesning tarkibiy qismlardan biri boʻlib, elektron
biznesda uning oʻrni salmoqli. (1.16-rasm)
Dostları ilə paylaş: |