O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Конфуций. Луньюй. Изречения. М ., 2000.
2 Древнекитайская философия. В двух томах. Том 1. М ., 1972, 153-bet.
5 Древнекитайская философия. В двух томах. Том 1. М ., 1972, 171-bet.
20

---

im koniyatlaridan to 'la foydalansa, o ‘zligini nam oyon qiladi. 
0 ‘zligini namoyon qila turib, butun borlig‘ini nam oyon qiladi1. 
Shunday qilib, m ashhur xitoylik mutafakkir insonparvarlik bi­
lan yaxshilik orasida uyg‘unlik — ko‘prik o ‘rnatadi. Bunday 
uyg‘unlik qadimgi zam on Xitoy falsafasida yaratilgan axloqiy- 
likning «oltin qoidasi» edi. Xuddi shu qoida asta-sekin «so‘z 
bilan ish» orasidagi mutanosiblikning vujudga kelishi uchun zamin 
yaratdi.
Konfutsiy falsafasidagi insonparvarlik bilan yaxshilik orasidagi 
uyg‘u n lik in so n n in g in so n iy lig in i ifo d alo v ch i o lijan o b lik
ko‘rinishlarini yagona bir butunga birlashtiradi va qudratli ijti- 
moiy tartib-intizom tizimining vujudga kelishi uchun asos yarat­
di. 0 ‘z navbatida, bunday tartib-intizom insonning ezgulikka 
qaratilgan xayrli ishlarida namoyon bo ‘ladi. Agar o ‘sha xayrli 
ishlar davlat tom onidan boshqarilsa kishilar tarbiyasida tub 
burilish sodir bo‘ladi. 5Konfutsiy Xitoy falsafasi tarixida birinchi- 
lardan bo‘lib, odamning inson darajasiga ko‘tarilishida jam iyat, 
davlat, ijtimoiy muhitning ta ’siri bo'ladi, degan g‘oyani ilgari 
-StrfTdi: 0 ‘zi faoliyat ko'rsatayotgan jamiyatda, fuqarolaming to ‘q- 
farovon yashashlari uchun zarur bo'lgan siyosiy, m a’naviy- 
axloqiy prinsiplarni ishlab chiqishga harakat qiladi2.
Konfutsiyning fikriga ko‘ra, jamiyatning asosiy yacheykasi — 
oiladir. Jamiyatni, davlatni u katta oila, deb tushunadi. Oilada 
azal-azaldan o'rnatilgan tartib-qoidaga ko‘ra — kichiklar katta- 
larga bo'ysunishi lozim bo ‘lganidek, davlatda ham kichiklar 
kattalarga bo ‘ysunishlari darkor. Oiladagi tartib-intizom qavm- 
qarindoshlik, urug‘-aymoqchilik belgilariga asoslansa, davlatda 
o'm atilgan tartib-intizom ko'pincha shaxsning ijtimoiy mavqei- 
ga, jam iyatda egallagan o ‘miga qarab belgilanadi.
Qadimgi Xitoy faylasufi ^Konfutsiyning jam iyatni boshqarish 
haqidagi fikr-mulohazalarining markazida «Hikmatli zot» turadi. 
«Hikmatli zot» hukm ron tabaqaning ideal namoyandasidir. Bun­
day davlat arbobi o ‘zida fuqarolar farovonligini ta ’minlay ola- 
digan barcha olijanob fazilatlami mujassamlashtirmog‘i lozim. 
Konfutsiy o‘zining suhbatlaridajamiyat boshqaruv iplarini qo‘lida 
ushlab turgan «Hikmatli zot»ning beshta insoniy xislatlar: burch,