Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

Q a r o r 
Qaror qabul qiluvchi 
shaxs 
Ma
’
lumotlarni bir tizimga 
keltirish
Ma
’
lumotlarni yig
‘
ish
Ma
’
lumotlarni ro
‘
yxatga 
olish
Boshqaruv obektlari: 
aktivlar, passivlar va moliya-xo
‘
jalik 
faoliyati

---

xilma-xilligi foydalanuvchilarning tarkibi bilan ham bog‘liq (1.6-rasm).
Buxgalteriya hisobi xalqaro standartlari umumiy konsepsiyasiga muvofiq hisob axborotlaridan 
foydalanuvchilar: xizmatchilar, mol yetkazib beruvchilar, kreditorlar, investorlar, xaridorlar, hukumat, 
jamoatchilik hisoblanadi.
 
1.6-rasm. Buxgalteriya hisobi axborotlaridan foydalanuvchilarning turkumlanishi 
Bunday axborotdan foydalanuvchilar ikkita katta guruhga: 
ichki foydalanuvchilar
va 
tashqi 
foydalanuvchilar
ga bo‘linadi.
Birinchi guruh 
ichki foydalanuvchilar
ni tashkil etadi. Keng ma'noda ularga korxona ma'muriyati, 
uning menejyerlari va nihoyat korxona xodimlari kiradi. Korxona ma'muriyati boshqaruv qarorlarini qabul 
qilishning barcha bosqichlarida: biznes-reja tuzish, nazorat va boshqaruv funksiyasining o‘zining 
samaradorligini baholashda hisob axborotlaridan foydalanadi.
Bevosita moliyaviy manfaatdor bo‘lgan tashqi foydalanuvchilar
– bu qarz beruvchilar, kreditorlar, 
mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar, bo‘lg‘usi aksiyadorlar, ularning konsultantlari.
Tashqi foydalanuvchilarni eng avvalo quyilgan kapitalning qoplanishi qiziqtiradi: qarzlar 
qaytarilishi, foizlarni ham qo‘shgan holda; tovarlar shartnoma bahosining to‘lanishi; dividendlarning 
olinishi; ishbilarmonlik aloqalarini yo‘lga quyishning iqtisodiy maqsadga muvofiqligi va h.k. Mol yetkazib 
beruvchilar va boshqa tijorat kontragentlari sotilgan mahsulot, ish va xizmatlar uchun pul mablag‘larining 
o‘z vaqtida olinishi to‘g‘risida shak-shubhasiz xulosaga kelishga imkon beradigan hisob axborotlarini 
olishdan manfaatdordirlar.
Bevosita moliyaviy manfaatdor bo‘lmagan tashqi foydalanuvchilar
– bu birinchi navbatda soliq 
organlari. Ularning asosiy vazifasi soliqlar va boshqa to‘lovlar (bojxona to‘lovlari, jarimalar va boshqalar) 
ni yig‘ishdan iborat.
Moliya bozorining ishtirokchilari – investorlarni emitent qimmatli qog‘ozining daromadliligi 
(kotirovkasi), asosan aksiya sotib olish bilan bog‘liq risk (tavakkalchilik) darajasi qiziqtiradi. Aksiyalar va 
boshqa qimmatli qog‘ozlarning sotilish va sotib olinish bahosi o‘rtasidagi farqqa, vositachilik xizmatlari 
ko‘rsatishda uning ishtirokchilari o‘z moliyaviy natijalarini shakllantiradi. Emitentning qimmatli 
qog‘ozlariga bo‘lgan talab va taklif uning moliyaviy barqarorligiga bog‘liq holda aniqlanadi. 
Moliya bozorining professional ishtirokchilari, moliyaviy barqarorlik darajasini, mulkdorlarning 
fond birjasida ro‘yxatga olingan va e’lon qilingan moliyaviy hisobotlaridagi ma’lumotlar asosida 
aniqlashlari mumkin.
Davlat organlari – bu mamlakat iqtisodiyotini boshqaruv organlari (Iqtisodiyot vazirligi, Moliya 
vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi, Davlat statistika komiteti va b.) bo‘lib, 
ular hisob va moliyaviy axborotlarni milliy iqtisodiyotning tarmoqlari va alohida ishlab chiqarishlarning 
rivojlanishini bashorat qilish, nisbatlarni va o‘sish sur'atini aniqlash, yalpi daromadni hisob-kitob qilish va 
boshqa shunga o‘xshash statistik ko‘rsatkichlarni hisob-kitob qilishga zarur bo‘lgan me’yorda o‘rganish 
bilan shug‘ullanadilar.
Moliyaviy manfaati bo‘lmagan buxgalteriya hisobi axborotidan foydalanuvchilar
guruhiga 
auditorlik tashkilotlari, kasaba uyushmalari, yollangan shaxslar, davlat muassasalari va shu kabilarni