Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
husan
―xanəndə‖ (ermənicə yazılışda əvvəlinə ― h ‖ səsinin əlavə olunması ilə) sözünü götürək. XI-XII əsrlərdə Orta Asiyada mə lu m olan u zan (o zan) sözünün qədim e rməni d ilində olması göstərir ki, ermənilər onu albanlardan götürmüşlər. Sö zsüz, Nizamin in çəkd iyi ozan (u zan) sözü də məh z alban dilinə mənsub idi. Er. əvvəl XVI-XV əsrlərə aid hürrit ya zılarında Uqur adlı yerli a llah adı 178 çəkilir, lakin kənardan qəbulolunma allah olduğu göstərilir. Hürritlərdən bu allah adı ermən ilərə də keçmişdir. Ço x sonralar uğur sözü qədim türk runi ab idələrində və ―Kitabi Dədə Qorqud‖da çəkilir. Er. əv. 519-cu ilə aid Bisütun qaya yazısında qədim farsca mətndə ―kara- Mada‖ ifadəsi işlən mişdir. Bütün tədqiqatçılar bu ifadənin ―Maday camaatı‖ mənasında olduğunu qeyd etmişlə r. Lüğətlərdə ― kara‖ sözü qədim fa rsmənşəli söz kimi göstərilmişdir. Qəd im erməni dilinə keçmiş bu söz Karapet (―kara başçısı‖) şəxs adında qalmışdır. Halbuki İran d illərin in heç b irində ―kara‖ sözü yo xdur. Fars dilində hələ Sasanilər va xt ında türkcə qara, k ara sözünün qarşılığ ı rama – ―dəstə‖, ―yığın‖, ―yığ ma qoşun‖ sözü vardır. Qəd im erməni dilində isə qara və rama sözlərinin qarşılığı ―жоговурд‖ sözüdür. Deməli, k ara fars və erməni mənşəli söz sayıla bilməz. ―Kara‖ qədim farslara məh z mid iyalıların dilindən keçmiş türk sözdür. Türk runi abidələrində A zərbaycan dilində ―qara camaat‖ ifadəsi kimi ―camaat‖, ―əhali‖, ―rəiyyət‖ mənasında kara budun sözləri vardır. A. N. Kononov qədim türk d illə rində ―qara‖ sözünün ―yığın‖, ―dəstə‖, ―güruh‖, ―camaat‖, ― xalq‖, ―qoşun‖ mənalarında o lduğunu yazmışdır . Diqqətəlayiqdir ki, ―kara-Mada‖ ifadəsini tədqiqatçılar ―M idiya qoşunu‖ kimi mənalandırırlar. Monqol dilində də xara ―kəndli‖, ―əkinçi‖, ―sırav i‖, ―sadə‖ deməkdir. XV-XVI əsrlərdə Sib ir xanlığında sıravi əhali yaln ız ―kara‖ adı ilə ifadə o lunurdu. Be lə misalları ço x çə kmə k olar. Onsuz da aydındır ki, Azə rbaycan dili qədim tarixə, dərin köklərə malik dildir. La kin bu köklər indiyədək aşkar olunmamışdı. İndi bu istiqamətdə böyük bir nailiyyət göz qabağındadır: dilimizin təşəkkülü proble mi xalq ımızın mənşəyi haqqındakı qondarma konsepsiyanın caynağından xilas edilmişdir. Azərbaycan türk dilinin A zərbaycan əra zisinə XI-XII əsrlə rdə oğuzla rın işğalı ilə əlaqədar gətirilmə olduğunu deyənlər həqiqətən oğuzlarla bağlı Osmanlıtürk dilin i (Türkiyənin dilini) misal çəkirlər. Doğrudan da Azərbaycan dili Türkiyənin dilinə ço x yaxındır. Lakin bu müqayis ə yerinə düşmüş. Türkiyə ərazisində həqiqətən türkləş mə p rosesi getmişdir və XI-XII əsrlərdən qabaq Bizans imperiyasının əhatə etdiyi Anadoluda oğuzların dili XIV-XV əsrlərdə ü mu mxalq danışıq dilinə çevrilmişdi. Eradan əvvəl kimmerlərin, skiflərin və sakların müəyyən hissələrinin, erkən orta əsrlərdə bulqarların, peçeneklərin, avarların və b. türk tayfaların ın indiki Türkiyə ərazisinin Şərq bölgələrində məskunlaşması mə lu mdur. La kin Anadolunu türklərə verənlə r XI-XII əsrlərin oğuzlarıdır və türk dilini də onlar gətirmişlər. Anadolu yarımadasına oğuzların gə lişi küt ləvi a xın idi və onlar tezliklə oturaq həyata keç mişdilər. De məli, Türkiyə ə ra zisi aborigen türklər ölkəsi olmamışdır. Ona görə XI-XII əsrlərə qədərki Anadolu toponimləri və Кононов А. Н. Сематика цве тообозначений в тюрских языка х. Сб. «Тюркологический сборник», М ., 1978, с. 161. Bu barədə bax. «Тюркская лексикология и лексикография», М., 1971, с. 16-17. 179 şəxs adları da qədim türkcə deyil. Azərbaycan ərazisində isə və ziyyət ba mbaşqadır. Er. əv. I min illikdən başlayaraq Manna, Midiya Atropatena və Albaniya dövlətləri abarogen əhalin in siyasi qurumları idi. Deməli, Azərbaycanda XI-XII əsrlərə qədərki əhali ilə həmin əsrlərdən sonrakı əhali arasında Yüklə 1,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|