Azərbaycan türkləRİNİN

“Parsis”
kimi qeyd etdiyi 
oronim əslində 
“Parsin”
kimi o xun ma lıdır, başqa sözlə, kat iblərin səhvi ü zündən 
adın sonundakı 
“n”
(nun) səsi 
“s”
(sin) kimi yazılmışdır. 
B a r a
(e r. əv. 881-c i il). Y. B. Yusifov mətndən çıxış edərək bu toponimi 
türkcə bərə (qoyun-quzu saxlanılan yer) sözü hesab etmişdir (186,18).
Qeyd edilmə lid ir ki, sonrakı assur mənbələrində Manna və M idiya
ərazisində Barrua (er. əv. 728-ci il), Uba-Bara (er. 714-cü il), Barunakka və b. 
toponimlə r də çəkilir. Bu toponimlə rin də ―bərə‖ sözündən olduğunu demək 
çətindir. E. A. Qrantovskiyə görə, bu toponimlər Bara tayfasının adını əks etdirir 
(88,126). Maraqlıdır ki, Savalan dağının ətəyində indi də əhalisi türk-
azərbaycanlılardan ibarət Baru kəndi vardır.
A r a k d i.
Er. 881-c i ildə Assur çarı Aşşurnasirpal Urmiya gölünün 
ətrafına basqın edir və Ata adlı hakimin Arakdi qalasını tutur. Toponim iki cür izah 
oluna bilə r. Türkcə 
erik ,
xalxa-monqolca
ereq,
buryatca 
erye,
kalmıkca
erqe
(sıldırım, yarğan, uçuru m-―(qayanın, dağın) kənarı, sahili‖ – (145,638-639) 
sözündən və - 
di(-li)
şəkilçisindən ibarətdir. Er. əv. 728-ci ildə adı çəkilən Arakuttu 

---

56 
toponimi də belə izah edilə bilər.
S a n q i u
(e r. əv. 744 və 737-ci il). Müasir Səhənd dağı ilə lo kalizə
olunur. E. Qrantovskiyə görə, Avesta dilində 
sanqha 
– ―əmr‖ sözündəndir (88,229). 
Aydındır ki, ―əmr‖, ―göstəriş‖ sözündən heç vaxt toponim yaran maz, bu müəllifin 
Manna və Midiya ə ra zisində İran mənşəli əhali a xtarmaq təşəbbüsündən irə li gə lir. 
Türkcə 
çanq,
çınq (
türk d illərində ç-s əvəzlən məsinə görə 
sanq, sınq
) ―sıld ırım dağ 
yarğanı‖, ―əlçat ma z dağ‖ ―çətin alınan zirvə‖ (145,626) sözündəndir. Altayda 
―Sanqin-Dalay‖ (35,201) toponimi ilə müqayisə olunur. Hazırda Səhəndabad 
mahalında Çin ibulaq adlı A zərbaycan kəndi vard ır.
S u r i k a ş
(er. əv.714-cü il). Türkcə 
sori – 
― 
alçaq,
hamar dağ beli‖, ―iki 
dağ zirvəsini birləşdirən dağ keçidi‖ (145, 517) və 
kaş
– ―qaya‖, ―dağ çıxıntısı‖, 
―kənar‖, ―sahil‖ (100, 431) sözlərindəndir.Cənubi Azərbaycanda Süleymaniyyə 
yaxınlığında indi Suridaş adlı kənd vardır.Balakən rayonundakı Soorqaş dağının 
adı ilə müqayisə olunur.
U i ş d i ş
(e r. əv. 714- ci il). Y.B.Yusifov bu toponimi türkcə Bişdiş (Beş 
diş) hesab edir və beş diş formalı qayası olan dağ kimi mənalandırır (184, 107). O, 
Hə mdullah Qə zvin inin XIV əsr qeyd etdiyi ―Beşbarmaq‖dağının adına əsaslanır. 
E r e ş t e y a n a
(er. əv.714-cu il). Araz çayın ın adından (? ) və türkcə 
tey
– ―təpə‖, ―qabarıq‖ (145, 548) sözlərindəndir.‖Araz‖ sözünün Urartu mənbələrində 
çəkilən ―Eriaxi‖ əyalətin in adından ibarət olması haqqında erməni tarixçilərin in 
fikri səhvdir. Eria rxi adı Urartu d ilində kitabədə Eriahi (ni) adın ın rusca 
yazılışıdırsa (―hi‖ ko mponentinin ―xi‖ kimi yazılışı), bu addan ―Araks‖, yaxud 
― Araz‖ necə alınır? Bu toponimin mənası haqqında başqa mülahizə də irəli sürmək 
olar: Ereşteyana toponimi Ara zdöyən (Cənubi A zərbaycanda Arazbaran maha lı 
adının məhz qədim Arazdöyən adından alın ması, ―döyən‖ sözünün farsca 
bəran-
―sahil‖, ―kənar‖sözü ilə əvəzlən məsidir) və Şimali A zərbaycandakı Arazdöyən 
adının asur dilində yazılmış forması hesab edilə bilər. Qeyd edilməlid ir ki, 
toponimin ―Ereş‖ forması indi də Cənubi Azərbaycanda Eris (danışıqda əvvəlinə 
―h‖ səsinin əlavəsi ilə heris) adlan ır.