Azərbaycan türkləRİNİN

“u”
səsi art ırılmışdır. De mə li, Qau mata kimi ya zılmış ad əslində 
Qamata olmaq la türkcə 
qam
– ―şaman‖, ―həkim‖ , ―qabaqcadan xəbər verən‖, 
―yozucu‖ və
ata
– ―nəsildə və ailədə başçı‖ sözlərindəndir. Ad ―şamanla rın 
başçısı‖ , ― şaman ata‖ mənasındadır.Adın bu etimologiyasını ilk dəfə prof. 
F.Cəlilov təklif et mişdir.
V əsrin e rməni tarixç isi Moisey Xorenasi I əsr hadisələrindən danışarkən 
Ermənistanda Paskam (ya zılışı ermənicəd ir) şəxs adını çəkir (23). Bu ad türkcədir, 
ona görə ki, həmin müəllif Paskamın nəslindən Türk (ermənicə yazılışda Tork) ad lı 
şəxsi qeyd edir və onu ―kobud cizg ili, hündür boylu, yöndəmsiz, yastı burunlu, 
batıq gözlü, dəhşətli baxışlı, nəhəng bədənli, və qüvvətli‖ kimi xarakterizə edir. Bu 
da monqoloid irqə mənsub adamın xa ric i görünüşünün təsviridir. Ona görə Paska m 
türkcə ―Baş qam‖ mənasını verir. Hunlarda Eşkam (―Dost qam‖), Krımda Bospor 
çarlığında er.əv. III əsrdə üsyan qaldırmış skif Samvak (yazılışı qədim yununcadır, 
türkcə 
k am, qam
– ―şaman‖ və 
bak
– ―bəy‖, ―tayfa başçısı‖ sözlərindən; 
azərbaycanlılarda Qa mbay ş ə xs adı bu sıraya aid edilə bilmə z, çünki mənşəcə 
―himayəçi‖, ―hami‖, ―müdafiəçi‖ mənalarında monqollarda Qo mbo ş əxs adın ın 
fonetik formasıdır), ―Kitabi Dədə Qorqud‖da Qamxan, orta əsrlərdə 
Türkmən istanda Sufi şeyx seyid- Ata (36- 373) şəxs adları ilə muqayisə olunur. 
İndi də er.əv. V əsrdə yaşamış yunan tarixçisi Herodotun ―Tarix‖ əsərində 
qeyd edilən Mid iya şə xs adlarını nə zərdən keç irə k. Qeyd edilmə lid ir ki, Herodotun 
əsərində Midiya yer və şəxs adlarının hamısı təhrifə uğramış formalardadır. 
Herodot yazır ki, onun məlu matçıları (informantları) farslar o lmuşlar. (Herodot, I, 
95). De məli, fa rsca olmayan adla r fars dilinə uyğunlaşdırılmış ş əkildə tə ləffüz 
olunmalı, Herodot isə farsın tələffü zündə eşitdiyi adları yunan dilinə uyğun tərzdə 
yazmalı id i.
D e y y o k
(er. əv. VIII əsr). Asur mənbəyində Dayaukku. Asur dilində 
“k”
səsi qoşalaşdırılmışdır. Əsl forması Dayauk olmuşdur. İ. M. Dya konov bu adın 
qədim fa rsca
 dahuyi
– ―ölkə‖, ―tayfa ittifaq i‖ (fars d ilində dəh – ― kənd‖ sözünün 
qədim forması) və -k şəkilç isindən ibarət olduğunu yazmışdır (102, 178), la kin 

---

82 
düşünməmişdir ki, ―ölkə‖, ―tayfa ittifaqı‖ sözü heç vaxt ş əxs adına çevrilə bilməz.
Ad şumercə 
da
– ―(A llah ın) qəra rı ilə‖ və
 uk u
– ―övlad‖, ―varis‖ (qədim 
türkcədə də 
uk
– ―varis‖, ―oğul‖, ―nəsil‖ ba x: 166, I, 582) sözlə rindən ibarətdir. Ad 
―Allahın qərarı ilə doğulmuş övlad‖ mənasındadır.
K i a k s a r
. M idiya çarı (er. əv. 625-584). İlk böyük türk olan Kiaksar 
Manna və Midiya əra zisinə arasıkəsilmə z basqınlar və qarətçi – hərb i səfərlər 
keçirmiş təcavüzkar Asur çarlığına son qoymuş ş əxsdir. Herodotun yazdığına görə, 
520 il müddətində asur çarları Manna və Midiya əhalisinə qarşı amansız o lmuşlar. 
Asurlar tutduqları şəhər və kəndlərin kişilərinin qollarını və qulaqların ı kəsir, 
gözlərini çıxard ırd ılar; mannaların və madayların başçılarını isə özləri ilə aparır, 
sarayda çarın və əyanların qarşısında dərilərini soyurdular.
Kiaksar şəxs adın ın əsl formasın ı bərpa etmək çətind ir. Şübhəsiz, Herodot 
fars məlu matçısından eşitdiyi adı qədim yunan dilinə uyğun surətdə yazmışdır. 
Er.əv. 519-cü ilə a id Bisutun qaya yazısında bu ad Huva xştra Asur mənbələrində 
bir neçə midiyalının adında ―satar‖ ko mponenti nəzərə çarpır: Satarpay, Satarpanu, 
Sataret və b. Ona görə də Kuvaksatar şəxs adındakı ―satar‖ ko mponentinin türkcə