A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Nazorat savollari 
1. Qurg‘oshin va uning birikmalarining xususiyatlari?
2. Qo‘rg‘oshin xom ashyosini qayta ishlash usullari?
3.
Qo‘rg‘oshin konsentratini tarkibi? 
4.
Qo‘rg‘oshinni asosiy iste’molchilari? 
4.2.
 
Qurg‘oshin boyitmasini aglomerasion kuydirish 
Aglomeratsion kuydirishning maqsadi qo‘rg‘oshin konsentratini shaxtali 
pechda tiklovchi eritishga tayyorlashdadir. Sulfidli qo‘rg‘oshin konsentratini 
tayyorlashga quyidagi maqsadlar quyiladi:
1.Konsentratini oltingugurtni havodagi kislorod bilan oksidlantirib ajratish. 
Desulfurizatsiya optimal qiymati qo‘rg‘oshin konsentaritini kimyoviy tarkibiga 
bog‘liqdir.Masalan,agarda konsentratda mismikdori yuqori bo‘lsa, aglomeratda 
shuncha oltingugurt qoldiriladiki, keyinchalik 15- 20% Cu bo‘lgan mis shteynni 
hosil qilishga etarli bo‘lishi kerak. Agarda konsentratda ko‘p rux bo‘lsa, 
desulfurizatsiya maksimal darajaga ko‘tariladi. Kimyoviy tarkibga bog‘liq bo‘lgan 
holda desulfurizatsiya 60 – 85% oralig‘ida bo‘ladi.
2.Tayyorlash davrida kukun moddalarini bo‘laklanishi hosil bo‘ladi. Bu 
bo‘laklar g‘ovak, yaxshi gaz o‘tkazuvchi material bo‘lib aglomerat deb nomlanadi. 
Boyitish fabrikalaridan keladigan konsentrat kukun simon bo‘lib uni zarrachalari 
0,1 mm kam o‘lchamli bo‘ladi va bevosita shaklli pechga yuklanishi mumkin 
emas.
3.Konsentratni 
shixtali 
eritishga 
tayyorlashga 
qimmatbaho 
ular 
komponentlari bug‘holatiga o‘tkazib, keyinchalik ularnig azfazasidan ajrati bolish 
imkoniyatini yaratadi. (S, As, Sb, Sd, kamyobmetallar). Oltingugurt SO
2
va 
SO
2
shakllarda bo‘lganligi sababli, sulfat kislotasi olishga yuboriladi. 

---

191 
Qo‘rg‘oshin konsentratini kuydirish aglomeratsion mashinalarda olib 
boriladi. Bu mashinalarda havo tepadan pastki, yoki pastdan tepaga yo‘naltiriladi. 
Hozirgi davrda qo‘rg‘oshin konsentratini aglomeratsion kuydirish keng tarqalgan. 
Kuydirish davrida quyidagi reaksiyalar oqib o‘tishi mumkin: 
RbS +2O
2
= PbSO
4
(4.5) 
PbS + 3/2 O
2
= PbO + SO
2
(4.6) 
PbS + O
2
= Pb + SO
2
(4.7) 
Harorat 700 
0
S da (27.6) reaksiya oqib o‘tadi. Shu sharoitlarda quyidagi 
reaksiya ham oqib o‘tishi mumkin:
PbS + 3 PbSO
4
= 3 PbO + 4SO
2
( 4.8)
886 dan ziyod haroratlarda qo‘rg‘oshin oksidi eriydi va uni tezlik 
dissotsiatsiyasi oqib o‘tadi va shu sharoitlarda (4.8) reaksiyasi ham o‘tadi. 
Haroratning 900 
0
C atrofida qattiq holatidagi moddalar o‘zaro bog‘lanadilar:
PbS
q
+ 2 PbO
q
= 3 Pb + SO
2
(4.9)
(4.9) reaksiyasi intensiv oqib o‘tishi oltingugurt dioksidini porsial 
bosimdan baholasak bo‘ladi. Masalan, 800
o
S R=13,3 kPa, 850
o
S esa Rso
2
= 101 
kPa ga teng. 
Aglomeratsion kuydirish shixtani 200-300 mm enligi ostida o‘tadi. 
SHixtadan havo tepadan pastga sizib chiqmoq, yoki pastdan yuqoriga sirqib 
o‘tmoq sharoitlarda o‘tadi. Havoni tepadan sizib chiqmoqda shixta yuqoridan 
yondiriladi. Pastdan tepaga qarab havo sirqib o‘tishida shixtani past qoplami 
yondiriladi. SHixtani yopishi shixta xajmida havo yo‘nalishiga qarab tarqaladi. 
Kuydirish davrida shixtada turli zonalar paydo bo‘ladi, qaysilarda har xil fiziko-
kimyoviy jarayonlar oqib o‘tadi. 
Aglomeratsion kuydirish jarayoni maxsus yondirgich-gorn yordamida 
shixtani qismi yondirilishi bilan boshlanadi. Qatlamning boshqa qismlari 
sulfidlarni kuydirish davomida ekzotermik reaksiyalar natijasida ajralib chiqadigan 
issiqlik hisobiga o‘tadi. 1 kg temir va og‘ir rangli metal sulfidlari kuydirish shartli 
yoqilg‘ini 20-25 % tashkil qiladi. 

---

192 
Sizib chiqayotgan havo shixtani yonishidan saqlaydi. Kuydirish zonasida 
eng yuqori harorat (1000-1100
o
C) etiladi. Va bu harorat kuydirish reaksiyalarini 
oqib o‘tishiga ko‘maklashadi. Kuydirish zonasida engil eriydigan evlektika, hosil 
bo‘lgan qo‘rg‘oshin va boshqa moddalar hisobiga hamma materiallar suyuq 
holatiga o‘tadi. Suyuq moddalar sovuq havo sizib chiqmoqligi hisobiga qotadi va 
bo‘laklar hosil qiladi. Kuydirish zonasi esa shixtaning boshqa qismlariga siljayadi. 
Aglomeratni g‘ovakligi sababli undan sovuq havo oson sizib o‘tadi va pastki 
qatlamdan shixta moddalarni isitib, kuydirish jarayoniga tayyorlaydi. 
Kuydirish davomida unish zonasi shixta qatlamini to‘lik tepadan pastga 
qarab o‘tadi. Kuydirish davomida etarli issiqlik ajralib chiqishi va kerakli haroratni 
ushlab turish maqsadida, yuklanayotgan shixtada oltingugurtni tarkibi 6-8 % dan 
kam bo‘lmasligi kerak. 
Shixtani bo‘laklanishi ogarokni sovutilishida oqib o‘tadi. Bunda hosil 
bo‘lgan engil eriydigan moddalar qotishmaga o‘tib, bo‘lak hosil qilishadi. 
Qo‘rg‘oshinning eng oson eriydigan birikmalari: qo‘rg‘oshin silikatlari 2 
RbO ∙ SiO
2
(t = 740 
0
C), PbO ∙ SiO
2
(t=766
o
C) va ularni evtektikalari (670 
o
C). 
Erigan moddalar aglomeratga qattiqlik beradigan sementlaydigan modda 
hisoblanadi. 
Eriydigan moddalarni soni 20-25 % dan oshmasligi kerak aks holda shixta 
va aglomeratni gaz o‘tkazish xususiyati kamayadi. 
Aglomeratsion kuydirishning oqilona o‘tkazish maqsadida shixtaga flyuslar 
qo‘shiladi. Flyus shaklda kvars, temir rudasi, aylanuvchi shlak va aglomerat 
qo‘llanadi. 
Qo‘rg‘oshin konsentrati kuydirishga kerak bo‘lgan oltingugurtni ziyodroq 
to‘playdi. Bu shixta o‘ta qizishiga va maqsaddan oldinroq suyuq holatiga olib 
kelishi mumkin. Ortiqcha issiqlikni betaraf qilish maqsadida shixtaga to‘g‘irlovchi-
regulyator qo‘shiladi. Regulyator hisobida suv, flyus, shlak va boshqa moddalar 
ishlatishi mumkin. Harorat regulyatorini massasi qo‘rg‘oshin massasini 
og‘irligidan 2-3 marta 0 kuproq bo‘lishi mumkin. 

---

193 
Odatda regulyator hisobida oxak qo‘llanadi. Ohak sulfid oksidlanishida 
ajralib chiqayotgan issiqlikni yutadi, o‘zi 910
o
C ziyod haroratgacha isiydi va 
parchalanadi: 
CaSO = CaO + SO – 188,9 kDj (4.10) 
Parchalanish reaksiyasi issiqlik yutilishi bilan oqib o‘tadi. 
Ohakni qo‘shimcha qo‘shilishi shixtaga kvars qumi va temir rudasini 
berishini talab qiladi. Bu talab bo‘lajak aglomeratni shixtali pechda eritishda 
kerakli shlak tarkibini olish bilan bog‘liqdir. 
Kvars qumi ortiqcha issiqlikni sarf qilishga yordam beradi va o‘zi 
kuydirish haroratigacha qiziydi. 
710-750
o
C larda kvars qo‘rg‘oshin brikmalari bilan reaksiyaga kiradi: 
2RbO + SiO
2
= 2PbO ∙ SiO
2
(4.11) 
2PbSO
4
+ SiO
2
= 2PbO ∙ SiO
2
+ 2SO
2
+ O
2
(4.12)
Qo‘rg‘oshin silikatlari 750-800
o
Ceritmalar va aglomerat paydo bo‘lishiga 
ko‘maklashadi. 
Temir rudasi ham (Fe
2
O
3
) yaxshi issiqlikni regulyatori hisoblanadi. 
Kuydirish davrida qo‘rgoshin ferritlari paydo bo‘ladi – bu esa foydali jarayon, 
qaysiki aglomeratni desulfiratsiya darajasini oshiradi, qo‘rg‘oshinni bug‘ shaklga 
o‘tib isrof bo‘lishini oldini oladi. 
Aglomeratsiya jarayoniga keltirilgan shixta quyidagi tarkibga ega bo‘lishi 
kerak, % : 6-8 S; 45-50 Pb; 10-20 CaO; 25-35 FeO; 20-25 SiO. Shixtani namligi 6-
10 % bo‘lishi kerak.