Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

chegaralangan
(liniitlangan) 
va 
dotatsiyalangan 
narxlami 
vujudga 
keltiradi. 
Chegaralangan narx - davlat tomonidan yuqori va quyi chegaralari bel- 
gilanib, shu doirada o ‘zgarishi mumkin bo‘lgan narx. Bunday narx 
yordamida davlat inflyatsiyani jilovlaydi, narx darajasini nazorat qiladi. 
Dotatsiyalangan narx - davlat budjeti hisobidan maxsus arzonlashti- 
rilgan narx. Bunday narxdan kam daromadli oilalar, ishsiz va nogi- 
ronlam i hayotiy zarur n e ’matlar bilan eng kam darajada ta ’minlab 
turishda foydalaniladi.
Demping narx 
(HHr.dumping-Tauinam) 
bozorda o ‘z mavqeyini 
mustahkamlash va raqiblarini bozordan siqib chiqarish uchun firmalar 
tomonidan foydalaniladigan maxsus narx. U «bozorga kirib olish narxi» 
deb ham ataladi. Demping narxda chizmaiy narxning bir qismidan 
kechib yuboriladi. Dempingdan uzoq vaqt foydalanish mamlakatlar 
o'rtasidagi tanglikni kuchaytiradi. Demping narxida tovarlarni eksport
217

---

qiluvchi mamlakatlarda eksport qiluvchilaming foydasi oshadi, narxlar 
oshadi va aholi turmush darajasi pasayadi. Demping obyekti bo‘lgan 
mamlakatlarda mahalliy sanoat arzon import tovarlar bilan raqobatga 
bardosh bera olmaydi, ishlab chiqarish qisqaradi, ishsizlik kuchayadi. 
Shu sababli, 1967-yilda Xalqaro dempingga qarshi kodeks qabul 
qilingan, 
unda 
dempingdan 
foydalanishda 
maxsus 
sanksiyalar 
qoilaniladi.
Nnfuzli narx 
- sotish hajmini o ‘zgartirmasdan, yuqori foyda 
olishga erishish uchun flrmalar tomonidan foydalaniladigan narx. Bu 
narxni q o ‘llash uchun bozorda raqobat cheklangan bo‘lib, monopol 
vaziyat mavjud bo ‘lishi zarur. M azkur vaziyatda talab narxga bog‘liq 
bo ‘lmaydi, shu sababli narxning ko ‘tarilishi tovar sotilishini keskin 
kamaytirmaydi. Bundan tashqari aholining yuqori daromad oluvchi 
qatlami xarid qiladigan nufuzli tovarlar ham mavjudki, ular nufuzli 
narxlarda sotiladi.
Rivojlangan mamlakatlarda yuqori daromad oluvchi aholi qatlami 
uchun dala hovliga ega bo‘lish, mashhur kurortlarda dam olish, so‘nggi 
nusxadagi kiyimlar kiyish, yangi modeldagi avtomashinada yurish -
martabali yoki obro‘talab iste’mol hisoblanadi. Martabali iste’mol 
nufuzli narxlami yuzaga keltiradi. Ular odatdagi narxlardan ancha 
yuqori bo‘ladi. Nufuzli narxlami qo‘llashda tovarlarni ishlab chiqarish 
xarajatlari va rentabellik darajasi, bozordagi talab, uning o ‘zgarishi va 
bozordagi raqobatlashuv sharoiti hisobga olinadi. Shunga qarab, m a’lum 
davrgacha o'zgarmaydigan qat’iy (standart) narx va o'zgaruvchan narx 
qo ‘llaniladi. Shunday tovarlar borki, iste’molchilar ularning narxi 
o ‘zgarmasligini afzal ko'radi. Masalan, kommunal xizmat, transport 
xizmati tariflari shunday narxlar jum lasiga kiradi.