Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

Birinchi
soha 
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish bilan bog‘liq. Bunda
81

---

m ahsulot tannarxi bilan bog‘liq b o ig a n xarajatlar (ishlab chiqarishni 
yaxshi tashkil etish va ta ’minlash, yaxshi texnologiya va muhandis- 
konstruktorlik ishlari, mahsulotni yaxshi taqsimlash tizimi va hokazolar) 
yuqori saviyada amalga oshirilishi lozim. 
Strategiyani ishlab chiqa-
rishning ikkinchi sohasi 
mahsulot ishlab chiqarishda ixtisoslashtirish 
bilan b o g iiq . Bu holatda firma yuqori ixtisoslashtirilgan ishlab chiqa­
rishni amalga oshirishi kerak va o ‘zining mahsulotini ishlab chiqarish 
sohasida marketing qilishi kerak. Bu toifadagi firmalar ilmiy tadqiqot va 
tajriba- konstruktorlik ishlari uchun yuqori salohiyatga, ajoyib dizayner- 
larga yuqori sifatli mahsulot bilan ta ’minlaydigan murakkab tizimga, 
shular qatori rivojlangan marketing tizimiga ega b o iish i lozim. 
Strategiyani aniqlashdagi uchinchi soha 
firma bozorining m aium
segmentiga qayd qilinishi va tanlangan bozor segmentiga firma imkonini 
y o ‘naltirish zarur. Bu holatda firma hamma bozorda ishlashga harakat 
qilmay, m a iu m aniq segmentda ishlaydi. Bunda firma mahsulot ishlab 
chiqarishda ixtisoslashtirish 
siyosatini o ik azish orqali xarajatni 
kamaytirishga intiladi.
Korxonani o ‘sish strategiyasi o ‘z ichiga korxonaning kelgusida 
yana qanday tovarlarni sotishni o ‘zlashtirishi, qaysi mahsulotlar 
bozoriga e ’tibomi kuchaytirishi, kuch sarflashini oladi.
Korxonani o ‘sish strategiyasini uch bosqichdagi tahlil asosida ishlab 
chiqish mumkin. Birinchi bosqichda hozirgi faoliyat doirasidagi foyda- 
lanishi mumkin b o ig a n imkoniyatlari aniqlanadi. Bunda o ‘sishni jadal- 
lashtirish omili orqali erishiladi; tovar yoki bozoming mavjud holatida 
imkoniyatlami topish va o ‘sishga intilish o ‘rin egallaydi. Imkoniyatlari 
turlicha b o iish i mumkin. Jumladan, tovami bozorga chuqurroq singdi- 
rish (xaridoming e ’tiborini ko‘proq qozonish maqsadida raqobatchiga 
nisbatan tovam i arzonroq sotish, sotilgan tovarlar m a iu m songa 
yetganida xaridorga mukofot berish bilan rag‘batlantirish, shu tovaming 
yangi iste’molchilarini topish) y o ii bilan sotishni k o ‘paytirish mumkin.
Boshqa imkoniyati bozor chegarasini kengaytirish, y a’ni yangi 
bozorlar topish va mavjud tovari bilan ularda savdo-sotiq yuritishdan 
iboratdir. Navbatdagi imkoniyati tovam i takomillashtirish, y a ’ni mavjud 
tovardan keskin farq qiladigan, sifati, iste’mol qiymati yuqori b o ig an
tovam ing yaratilishi bilan bogiiqdir.
Ikkinchi bosqichida korxona tarmoq doirasida boshqa korxonalar 
bilan hamkorlikda (integratsiya) ishlashi mumkin. Bunda shu tarmoq
82

---

doirasida taqsimot tizimi qattiq nazorat qilinadi. Bunda raqobatchi 
firmalar ustidan doimiy nazorat olib boriladi.
Korxonaning o ‘sish strategiyasining uchinchi bosqichida tarmoq 
doirasida o ‘sish imkoniyatlari qolmagan b o ‘lsa, korxonaning mavjud 
turiga yaqinroq yangi yo‘nalishini tanlash, o ‘zlashtirishdan iborat 
jarayon amalga oshiriladi.
Strategik rejalashtirish korxona faoliyatining asosiy yo‘nalishlarini 
belgilaydi, mahsulot ishlab chiqarish va sotish sohasidagi barcha 
harakatlaming maqsadga muvofiq yo‘nalishini aks ettiradi. So‘ngra har 
bir yo‘nalish b o ‘yicha batafsil rejalar tuziladi, chunki marketing 
konsepsiyasini qo‘llaydigan korxonalar faoliyat natijalari k o ‘proq savdo 
sohasi bilan belgilanadi, rejalar orasida tovar nusxasini yaratishdan 
boshlab to pirovard sotishga qadar tovar harakati jarayonlarini 
qamraydigan marketingni rejalashtirish alohida o ‘rinni egallaydi.
Asosiy ko‘rsatkich m a’lumotlar yig‘indisi, joriy marketingga oid 
vaziyat bayoni, xatarlar va imkoniyatlar tafsili, vazifa va muammolar 
tafsili, marketing strategiyasi, harakat dasturi, byudjet va nazorat.
Strategik rejalashtirishning asosiy xususiyati umum doimiy ravishda 
operativ va strategik nazoratga tayanishidir. Bu esa strategiyaga tayinli 
davr mobaynida turli o ‘zgarishlami kiritish va tashqi muhit sharoitlariga 
moslashish imkonini beradi.
Strategik rejalashtirish jarayonida bevosita strategiyani ishlab chi­
qish bosqichi quyidagi ketma-ketlikda amalga oshirilishi lozim. Dast- 
labki harakat bosqichi bo ‘lib, firmaning istiqbolini tahlil qilish hisob­
lanadi. Ushbu bosqichda: asosiy tashqi xavf-xatarlar, imkoniyatlar, «fav- 
qulodda» holatlami vujudga kelish tendensiyalari va ulami bartaraf etish 
imkoniyatlari hal etiladi.
Ikkinchi harakat bosqichida raqobatchilik kurashidagi mavqei tahlil 
qilinadi. Ushbu bosqichning asosiy vositasi b o ‘lib firma faoliyatining 
qaysi yo‘nalishida «raqobatchilik strategiyasini takomillashtirib, firma­
ning yalpi ish faoliyatini yaxshilash mumkin?» degan savolga javob 
topiladi.
Uchinchi, eng muhim harakat bosqichi - strategiyani tanlash hisob­
lanadi. Bunda firmaning turli faoliyatlari bo'yicha istiqbolini qiyoslash, 
tanlangan strategiyani amalga oshirishda turli faoliyat yo‘nalishlari 
bo‘yicha resurslami taqsimlash asosiy o ‘rin egallaydi.
83

---

Lekin k o ‘pgina hollarda firmaning mavjud imkoniyatlari kelgusi 
istiqbol uchun m a’qul boim aydi. Buning sabablari b o iib , firmaning 
ichki faoliyati doirasida yalpi strategiyani ishlab bo ‘lmaslik, uzoq va 
qisqa istiqbolda ularning mos kelmasligi yoki boshqaruvchilarinmg 
rejalashtirish ishlarida tashqi muhit o ‘zgarishlariga moslashuvchanlik 
sharoitlarini ishlab chiqish zarurati hisoblanadi.
Keyingi harakat bosqichi - diversifikatsiya y o ilarin i tahlil qilish 
jarayoni sanaladi. Ushbu bosqichning asosiy maqsadi b o iib , amaldagi 
faoliyatining k o iam i, tanlovdagi kamchiliklami va kelgusida firma 
uchun samarali b o ig a n yo‘nalishlami aniqlash hisoblanadi.