15-rasm.
Estetik tarbiya omillari.
Shuningdek, bolalarni borliqni va uning go'zalligini tahlil etib
borishga o ‘rgatish lozim: “Seni k o ‘ylagingga qaysi rangdagi tufli mos
tushadi, deb o ’ylaysan?”, “U yim iz devoriga k o 'p ro q qaysi rangdagi parda
to ‘g ‘ri tushadi: k o ‘km i yoki yashil?”. M azkur holatda bolaning aynan
javobining o 'z i muhim emas, asosiysi uning e ’tiborini rangning mos
144
kelishi yoki kelm asligiga qaratish, shuningdek, boiada u ham g o ‘zallik
yaratishi m um kinligi haqidagi xulosani hosil qilishga erishishdir.
Estetik tarbiyaning eng m uhim omili - bu
tabiatdir.
Tabiat bilan
doim iy ravishda m unosabatda boTm ay turib, estetik jihatd an rivojlanish,
estetik tarbiyani uyushtirish m um kin emas. B oshqacha aytganda, tabiat
hech narsa bilan alm ashtirib bo'lm avdigan g o ‘zallik manbai. U estetik
his-tuvg'u, kuzatuvchanlikni rivojlantirish uchun boy m aterial beradi.
Ayniqsa, tabiat badiiy obrazlar orqali ifodalansa, yanada o ‘zining estetik
jihatini yaqqol nam oyon etadi. M asalan, Quddus M uham m adiyning
“B olari” she'rid a ana shu jihat yorqin aks etgan:
G ‘uv -g ‘uv uchar bolari,
D uv-duv uchar bolari.
Guldan gulga q o ‘nishib,
Sharbat ichar bolari.
Sen qadrdon d o ‘stimiz,
A saling yeb, o 'sd ik biz.
Yasab berayin quti,
B og‘cham izda qol, ari!
Jonajon tabiat estetik tarbiyaning qudratli vositasi boTib xizm at qiladi.
Tevarak-atrofdagi tabiat g o ‘zalligi hatto eng kichik bolani ham quvon-
tiradi. Uning tu y g ‘ular va xayollarda saqlangan g o ‘zalligi bolalikda
ayniqsa, chuqur va yorqin idrok qilinadi, inson bularni butun hayoti
davom ida esidan chiqarmaydi.
Sayr, ekskursiya vaqtida tarbiyachi bolalarning diqqatini tabiatning
rang-barangligiga, uning o ‘zgarishi va u y g ‘unligiga qaratadi, tabiat
hodisalariga qiziqish u yg‘otadi, unga m uhabbat va ehtiyotkorlik m unosa-
batini tarbiyalaydi, asrab-avaylashga o‘rgatadi. B ularning ham m asi bo la
larning estetik didlarini tarbiyalaydi, ular kishilam ing m ehnat natijalarini
yaqqol ko ‘rib, atrofdagi g o ‘zallik inson m ehnati tufayli yuzaga kelishiga
ishonch hosil qiladilar. M ana shu jihatdan estetik tarbiyaning yana bir
vositasi sifatida
mehnat
yuzaga chiqadi.
M aktabgacha ta ’lim m uassasasi yer m aydonchasi va tabiat
burchagidagi o 'sim lik va hayvonlam i kuzatish ham da parvarish qilish
bolalarda estetik idrokni, ularga nisbatan to ‘g ‘ri m unosabatni, g o ‘zallik
yaratish xohishini shakllantiradi ham da q izg 'in faoliyatga undaydi.
Yilning yoz fasllarida polizda, gulzorda, yer m aydonchasida m ehnat
qilish jarayonida ham bolalar estetik zavq oladilar. K uzda o ‘z mehnati
145
m evasini yeyish bolaga alohida estetik huzur bag'ishlaydi. Dala va
bog'larga sayrga borganda tabiatning go ‘zalligi va boyligidan, u yerdagi
dehqonlarning yaratuvchilik m ehnatlaridan benihoya zavqlanishadi.
Estetik tarbiya vositalari orasida
san ’at
m uhim o ‘rin egallaydi. S an’ at
- ijtimoiy ong va faoliyatning o ‘ziga xos shakli b o ‘lib, tevarak-atrof va
borliqni badiiy obrazlarda aks ettirilishidir.
Estetik tarbiyaning eng m uhim omili sifatida san ’at nafaqat badiiy
qadriyatlarni idrok qilish, balki ularni yaratishni ham o ‘z ichiga oladi.
Badiiy qadriyatlarni yaratishga jam iyat a’zolarining, ayniqsa, yosh
avlodning faol ishtirok etishi ularda estetik did-farosat va talab-ehtiyoj-
larning rivojlanishiga, ijodkorlik qobiliyatlarini ra g ‘batlantirishga olib
keladi.
M aktabgacha ta ’lim m uassasalarida bolalarni estetik jihatdan
tarbiyalashda san’atning xilm a xil turlari va janrlaridan, xususan m usiqa
va tasviriy san’atdan foydalaniladi.
Estetik tarbiyaning vositalaridan yana biri
qo 'g'irchoq teatridir.
Q o‘-
g 'irchoq teatri dunyoning k o ‘plab xalq va elatlariga qadim zam onlardan
buyon m a’lum. U jam iyat hayotida m uhim aham iyat kasb etib kelgan.
Q o ‘g ‘irchoq teatri har qaysi davlatda turli shaklda, turli hajm da, o 'z ig a
xos tarzda taraqqiy etib, rivojlanib kelgan. M aktabgacha yoshdagi bo
lalarni estetik tarbiyalashda q o ‘g ‘irchoq teatri vositasidan samarali
foydalanish - bolalarning iqtidori, obyektiv borliq haqidagi tasavvuri,
dunyoqarashini yanada rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitni yaratishi
bilan ahamiyatlidir. Yurtboshim iz ta ’biri bilan aytganda “Y oshlam ing
m a’naviy olamini bolalikdan boshlab ezgu g ‘oyalar asosida shakllantirish
va kam ol toptirish haqida gap borar ekan, yana bir m uhim m asala xusu-
sida to ‘xtalib o 'tish o'rinli, deb o'ylaym an. U ham b o'lsa, dunyoga hay-
rat k o 'z i bilan boqib, undan o'zich a m a ’no topishga intiladigan m urg'ak
farzandlarim izning qiziqishi va hissiyotlariga m os q o 'g 'irc h o q va o'yin-
choqlar ishlab chiqarish m asalasidir”.33 Zero, q o 'g 'irch o q teatri vositasida
bolaning atrof-m uhit, hayot haqidagi tasavvurlari, taassurotlari, u yoki bu
hodisalarni tushunish, go'zallikni k o 'ra bilish va his etishga m a’suliyat
hissi oshadi.
Q o'g'irchoq teatrining bolalam i estetik tarbiyalashda nihoyatda kuch-
li ta ’sir etishi uning soddaligi, odatdan tashqari jo'shqinlig i va q o 'g 'ir-
choqligi, shuningdek, badiiy so'z, musiqa, qo'shiq, raqs, tasviriy san’at
33. Karimov I.A. Yuksak m a’naviyat-yengilm as kuch. -Т.: «M a'naviyat». 2008. 157-b.
146
kabi tarkibiy qism larning uzviy jipslashib ketganligi bola k o 'z o ‘ngida
yaqqol nam oyon b o ‘lishidir.
M aktabgacha yoshdagi bolalarning q o ‘g ‘irchoq teatri vositasida estetik
sifatlarini shakllantirish jarayonida quyidagi bosqichlarning amalga oshi-
rilishi m aqsadga muvofiqdir:
1) o !tkazilishi rejalashtirilgan teatr oldi suhbati. B olalarda teatr qah-
ramonlarining o'zig a xos tabiati, xatti-harakatlari haqidagi tasavvurlarini
savol-javob asosida aniqlash;
2) teatr tom oshaning ta’sirchan, his-tuyg‘u v a m azm unga boy tarzda
o ;tkazilishi;
3) teatr nam oyishidan so‘nggi suhbat. Bolalarning voqealar, ularning
m azm un-m ohiyati haqidagi fikrlari;,~.
Shuningdek, m aktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy didini o‘sti-
rishda
kitoblar
m uhim rol o ‘ynaydi. K itoblar faqat bolalarning yoshiga
mos, mavzu, m azm un bilangina emas, shu bilan birga bayon qilish usuli
ham da bezatilishi bilan ham ajralib turishi ju d a muhimdir.
Ayniqsa, ikki-uch yoshli bolalar uchun chiqarilgan kitoblarda so ‘z-
lardan ko ‘rarasm larning ta ’siri katta b o ‘ladi. B ola kitobchadagi rasmlarni
qayta-qayta o ‘z o ‘rtoqlariga, kattalarga, q o ‘g ‘irchog‘iga “o ‘qib” berish bi
lan uning m azmunini o ‘z xotirasida mustahkamlaydi. Kitobdagi chiroyli,
yorqin rasmlar bolalarning badiiy didini tarbiyalaydi.
Bolalar tom onidan eng ko ‘p o'qiladigan kitoblar
ertaklard'w.
Ertaklar
qisqa syujetli, tilining hayotiy va jonliligi bilan ajralib turadi. Bundan tash-
qari ertak qahram onlarining bolalarga yaqin va tanish ekanligi ham ular bi
lan birga hayratlanish, voqealam i qiziqish bilan eshitish im konini beradi.
Estetik tarbiya m aktabgacha ta ’lim m uassasalarida rasm chizish, qirqib
yelimlash, loy ishi kabi faoliyatlar orqali am alga oshiriladi. A na shu
nuqtayi nazardan bolalarni estetik tarbiyalashda
tasviriy son ’at
muhim rol
o ’vnaydi. Bolalarning badiiy-estetik tasaw urlari tevarak-atrofdagi jonli
va jonsiz narsa-hodisalam i turli usullar (rasm chizish, qirqib-yelimlash,
loydan narsalar yasash, tikish), an ’anaviy (akvarel bo‘yo g‘i, bo‘r, qalam,
m o‘yqalam, flomaster, rangli qalam va iplar, qog‘oz, karton, yelim, igna) va
noan’anaviy (paxta, gubka, barmoqlar yordamida, sham, g u g u rtch o ‘plari)
vositalar orqali tasvirlashda nam oyon bo'ladi. Bularni badiiy-estetik
savodxonlikning dastlabki elementlari sifatida qabul qilish mumkin.
34. Azizova Z. M aktabgacha katta yoshdagi bolalarda qo‘g ‘irchoq teatri vositasida
axloqiy-estetik sifatlam i shakllantirish, — Т., 2010. - 4-b.
147
M aktabgacha yoshdagi bolalar tasviriy k o ‘nikm a va malakalarni oson
o'zlashtiradilar. Ikki-uch yoshli bola qalam va m o‘yqalamni to 'g 'ri ushlash
malakasini oson egallaydi, undan foydalanishni qiyinchiliksiz o ‘rganib
oladi. Olti yoshda bola bir qancha k o ‘nikma va malakalar zaxirasiga ega
bo ‘ladi va ulardan yangi predmetlam i tasvirlashda kerakli usullarni qo‘llab,
mustaqil ravishda o ‘z aql-idrokiga tayangan holda foydalanishi mumkin.
w
x ...
M aktabgacha ta 'lim m uassasalarida m usiqa
Dostları ilə paylaş: |