Sh. R. Xolmoʻminov mehnat bozori iqtisodiyoti

toʻrtta shart
mavjud 
boʻlishi lozim. 
Birinchi shart
- fuqaro mehnatga qobiliyatli boʻlishi va amaldagi 
qonun hujjatlariga binoan pensiya ta’minoti huquqiga ega boʻlmasligi 
kerak. Huquqiy jihatdan mehnat qilish qobiliyatining quyi darajasi, 
“Mehnat kodeksi”ning 77-moddasiga muvofiq 16 yosh deb belgilangan. 
Ikkinchi shart
— fuqaro ishga va ish haqiga (mehnat 
daromadiga) ega boʻlmasligi lozim. 
Uchinchi shart
– fuqaro ishlashga tayyor bo‘lishi lozim. Fuqaro 
ishlashga tayyor ekanligini, uning mahalliy mehnat organiga ish qidirib 
rasmiy murojaat qilishi, belgilangan muddatlarda mehnat organida 
qaytadan roʻyxatdan oʻtib turishi va mehnat organlari tomonidan taklif 
qilingan maqbul ishni qabul qilish holatlari tasdiqlaydi. 
Toʻrtinchi shart
– fuqaro barcha tegishli hujjatlarni taqdim qilgan 
holda mahalliy mehnat organida ish qidiruvchi shaxs sifatida roʻyxatdan 
oʻtishi lozim. 
“Ishsizlik” tushunchasiga aniqlik kiritib, shuni ta’kidlash kerakki, 
ishsizlar shunday kishilarki, ular mehnat bozorida oʻz xizmatlarini 
faollik bilan taklif qiladilar, ish qidiradilar, bu narsa ish bilan 

---

54 
bandlikning iqtisodiy munosabatlarini tartibga solishda davlat tomo-
nidan hisobga olinishi darkor. Ba’zan «ishsizlar» tushunchasining xalq 
xoʻjaligida ish bilan band boʻlmagan mehnatga qobiliyatli aholi sifatida 
keng ma’noda talqin qilinishi maqbul emas, chunki u faol ish 
qidirayotganlarni ham, ish qidirmayotganlarni ham, shuningdek, haq 
toʻlanadigan ish oʻrnini egallash uchun da’vogarlik qilayotgan, lekin 
unga oʻzining kasb-malaka jihatidan taalluqli, sog‘lig‘i, ichki 
uyushqoqligi bilan mos kelishiga yordam bermayotgan shaxslar ham 
kiritiladi. XMT standartlariga koʻra, ishsizlar sirasiga muayyan yoshga 
yetgan, hisobot davri mobaynida ishsiz boʻlib, darhol ishga tushishga 
tayyor boʻlib turgan va faollik bilan ish qidirayotganlar kiritiladi. 
Shunday qilib, bozor iqtisodiyotiga oʻtayotgan mamlakatlarda «ishsiz» 
degan maqomga ega boʻlmoqchi boʻlgan kishi quyidagi mezonlarga 
mos kelishi lozim: 
– ishsizlar bandlik xizmati idoralarida ish qidiruvchi sifatida 
roʻyxatga olinishlari darkor; 
– ishsiz dsb hisoblanish uchun odam faollik bilan ish qidirishi 
(odatda, bandlik xizmatiga murojaat qilishdan bir – toʻrt hafta ilgari) 
kerak boʻladi; 
– ishsizlar maqomi va ishsizlik boʻyicha nafaqa olish huquqi faqat 
ilgari ishlagan kishilarga beriladi; 
– ishsizlik ixtiyoriy ravishda boshlanmasligi lozim; 
– ishsiz odam oʻzi uchun bandlik xizmati «mos keladi» deb 
hisoblagan ishga joylashish taklifini rad qilmasligi lozim; 
– ishsizlar boshqa daromad manbalariga ega boʻlmasligi kerak; 
– ishsiz odam muayyan oylar mobaynida ishsizlik boʻyicha nafaqa 
olib turadi, shundan keyin nafaqaning miqdori kamaytiriladi yoki uni 
toʻlash mutlaqo toʻxtatiladi.