Sh. R. Xolmoʻminov mehnat bozori iqtisodiyoti

quyidagi ishsizlik koʻrsatkichlari
yordamida 
aniqlanadi
: mavjud va yangi yaratilgan ish joylarining soni; bajarilgan 
ish vaqtining miqdori; aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan yalpi ichki 
mahsulotning hajmi; mahalliy va jalb etilgan mehnat resurslarining 
soni; aholining migratsion oqimi; mehnatning fond va energiya bilan 
qurollanishi; ijtimoiy infratuzilma xizmatlarining hajmi; qishloq xoʻja-
ligi har bir xodimining yer yuklanmasi; oʻrtacha yillik ish haqi; har bir 
aholining uy-joy bilan ta’minlanishi; mehnat resurslarining malaka va 
ma’lumot darajasi; sanoat korxonalaridagi asosiy fondlardan foydala-
nishining smenali koeffitsiyenti; ijtimoiy ishlab chiqarishda ish bilan 
band boʻlmagan shaxslar va ishsizlik soni hamda ularning nafaqa 
miqdori; mehnatning umumiy natijalaridan va ijtimoiy infratuzilma 
xizmatlaridan qanoatlanish darajasi; mulkchilikning turli shakllari va 
mehnatni tashkil qilishning samaradorligi va hokazolar. 
Yuqorida qayd etilgan mezonlar va koʻrsatkichlardan ishsizlik 
holatini tahlil qilish va istiqbollashtirishda hamda uning turli koʻrinish-
lari miqdorlarini aniqlashda foydalanish mumkin. 
Bizningcha, ishsizlikning turli shakllari quyidagicha aniqlanadi: 
A)
yashirin ishsizlik: 

---

58 
bu yerda, 
– Haqiqiy band boʻlgan ishlovchilar soni. 
(ҳқ), ming kishi; R ni – (t) – ish bilan band boʻlishi zarur boʻlgan 
normativ ishlovchilar soni (ни), ming kishi.
B)
Mavsumiy ishsizlik: 
bu yerda, 
- yangi texnika va intensiv 
texnologiyani qoʻllashdan oldin (oldi) va keyin (key) ish bilan band 
boʻlgan ishlovchilar soni, ming kishi. 
C)
tarkibiy ishsizlik
bu yerda, 
mulkchilikning ijara 
shaklini qoʻllashdan oldin va keyin ish bilan band bolgan ishlovchilar 
soni, ming kishi; 
xususiy 
xoʻjaliklar 
paydo 
boʻlgandan oldin va kein ish 
bilan band ishlovchilar soni, ming kishi; 
hissadorlik 
korxonalari 
paydo 
boʻlgandan oldin va keyin ish bilan 
band ishlovchilar soni, ming kishi; 
–
qoʻshma 
korxonalar 
paydo 
boʻlgandan oldin va keyin ish bilan 
band ishlovchilar soni, ming kishi. 
Mehnat 
potensialidan 
foydalanishning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
samaradorligi oshishi koʻproq ishsizlik darajasiga bog‘liq va bu chet el 
va oʻzimizning iqtisodiy adabiyotlarimizda turlicha aniqlanadi. 
Masalan, yapon statistikasida ishsizlik darajasining (N) ikkita usuli amal 
qiladi: 

---

59 
Boshqacha yondashishda esa ishsizlik normasi ishsizlar sonini
mehnatga layoqatli aholi soniga nisbatan (A) boʻlish orqali 
aniqlanadi: 
Birinchi yondashishninng asosiy kamchiligi shundaki, ishsizlik 
normasining boʻlinuvchiysi sifatida barcha ishchi kuchining miqdori 
emas, balki ish bilan band ishlovchilar soni tanlangan. 
Boshqacha yondashishga esa ishsizlik normasini xarakterlashda 
mehnatga layoqatli aholi soni notoʻg‘ri foydalanilgan. Chunki mehnatga 
layoqatli aholining barchasi ish joylarida talabga ega boʻlavermaydi.
Bizinigcha, ishsizlik darajasini ishsizlar sonini iqtisodiy faol aholi 
soniga bo‘lish orqali aniqlash lozim: