Reje: dnk nın` du`zilisi Ribonuklein kislotalar

 
 
Fermentler tiri organizmlerdin` barlıq kletkaları ha`m toqımalarının` quramına kirip, olarda 
baratug`ın ha`rqanday ximiyalık reaktsiyalar fermentler ja`rdeminde katalizlenedi. Tiri 
organizmlerdin` iskerligi fermentlerge baylanıslı. Ha`zirgi waqıtta 2500 den artıq ha`r tu`rli 
indvidual fermentler bolıp, olardın` sanı ku`n-ku`nnen artıp barmaqta. 1961-jılı Xalıqaralıq 
bioximikler sho`lkemi ta`repinen du`zilgen komissiya fermentler klassifikaiyası ha`m 
nomenklaturasın islep shıqtı.
Fermentlerdin` bir-birinen ajıralatug`ın o`zine ta`n o`zgesheliginin` biri olar katalizleytug`ın 
ximiyalıq reaktsiyalar esaplanadı. Sog`an baylanıslı komissiya usıng`an klassifikatsiyag`a 
fermenttin` bul o`zgesheligi tiykar etip alıng`an. 
Klassifikatsiyada fermentler kataliz etiwshi reaktsiyalar tu`rine qarap klasslarg`a bo`lingen. 
Ha`rbir ferment o`zinin` atına iye bolıp,bul at substrattın` atı ha`mde reaktsiyanın` tu`rin 
anıqlawshı ha`m «aza» qosımshasına iye bolg`an so`zden ibarat. Jan`a klassifikatsiyada 

---

sistematikalıq atlar menen bir katarda isshi (trivial`) atlarda saqlanıp qalg`an. Ma`selen, 
karbomid amidogidrolaza fermentinin` isshi atı ureaza esaplanadı. 
Komissiya fermentler klassifikatsiyası menen balanıslı bolg`an nomeratsiya sistemasın islep 
shıqtı. Bul numeratsiyag`a baylanıslı,ha`r-bir ferment to`rt sannan ibarat bolg`an shifrg`a iye. 
Shifrdag`ı birinshi san fermentler tiykarg`ı klasslardan qaysı birine tiyisli ekenligin 
bildiredi. Klassifikatsiyag`a muwapıq, fermentler to`mendegi 6 tiykarg`ı klassqa bo`linedi: 
1.
Oksidoreduktazalar 
2.
Transferazalar 
3.
Gidrolazalar 
4.
Liazalar 
5.
İzomerazalar 
6.
Ligazalar (sintetazalar) 
Ha`r bir tiykarg`ı klass o`z na`wbetinde kishi klasslag`a bo`linedi. Shifrdag`ı ekinshi san bul 
kishi klasslardı bildiredi. Bul kishi klass oksidoreduktazalarda donorlardag`ı oksidleniwshi 
topardı (2-al`degid yamasa keton topatı ha`m basqalar); transferazalarda ko`shiriliwshi topardı 
gidrolazalarda gidrolizge ushırag`an baylanıslar tu`rin ko`rsetedi. Ha`r bir kishi klass o`z 
na`wbetinde tag`ıda kishirek klasslarg`a bo`linedi. Shifrdag`ı u`shinshi san usı kishi klasslardın` 
klasshaların bildiredi. Bul klassshalar oksidoreduktazalarda reaktsiyada qatnasatug`ın 
aktseptordın` tu`rin bildiredi. Shifrdag`ı 3- san fermenttin` qaysı twrge tiyisli ekenligin bildiredi. 
Ma`selen, 1-2-3- donorı al`degid yamasa keton bolg`an ha`m aktseptorı molekulyar kislorod 
bolg`an oksidoreduktaza ekenligin bildiredi. 
Shifrdag`ı to`rtinshi san kishi klasslardag`ı fermentlerdin` ta`rtip nomerin bildiredi. 
Ma`selen,ureaza fermentinin` shifrı 3.5.1.5.
Solay etip, shifr fermenttin` dizimdegi ornın bildiredi.