Pedaqoji universitetləRDƏ bakalavriat səVİYYƏSİ ÜZRƏ

III Mövzu:
Nəriman Nərimanovun həyatı və bədii 
yaradıcılığı. 
Həyatı. Təhsili. Maarifçilik fəaliyyəti. Siyasi 
baxışları. Yaradıcılıq metodu. Yaradıcılığı maarifçi dünyagö-
rüşünün bədii ifadəsi kimi. Dramaturgiyası. “Nadanlıq” ilk qələm 
təcrübəsi və dram əsəri kimi. Əsərin ideyası. Pyesin müsbət 

---

74 
qəhrəmanları. Məhəmməd ağa və Ömər obrazlarında müəllif 
dünyagörüşündən gələn cəhətlər. Əsərdə XIX əsrin sonu 
Azərbaycan kənd həyatına tənqidi münasibət. Hacı Abdulla, Vəli 
və kəndli obrazlarının müəllif mövqeyindən ifadəsi. Dramda açıq 
tendensiyalılıq prinsipinin qeyri-mükəmməl inikası.
 
“Nadanlıq” dramı haqqında F.Köçərlinin kəskin 
tənqidləri. Müəllifin bu tənqidə münasibəti. Azəbaycan ədəbiy-
yatşünaslığında “Nadanlıq” dramına və F.Köçərlinin onun 
haqqındakı tənqidi mövqeyinə fərqli mövqelərdən yanaşmalar. 
“Şamdan bəy” komediyası N.Nərimanovun dramaturgiya 
sahəsindəki yaradıcılığının inkişafını göstərən əsər kimi. Əsərin 
ideya polifonizmi. Pyesdə milli birlik ideyasının təcəssümü. 
Niyaz bəy obrazının ideya “yük”ü. Xeyirlə Şərin mübarizəsində 
konfliktin birincilərin qələbəsi ilə bitəcəyinə inamın ifadəsi. 
Əsərdəki sevgi xətti- mənəvi saflığın bədii əksi. Yusif və Xədicə 
surətlərinin müəllif arzularını təcəssüm etdirməsi, konfliktin 
maarifçi bədii həlli.
“Nadir şah” Azərbaycan ədəbiyyatında ilk tarixi faciə 
kimi. Əsərdə millət və onun taleyi problemi. Nadir şahın millət, 
vətən və dövlətçilik uğrunda mübarizələri. Xalq nümayəndəsinin 
hakimiyyətə gəlişi, islahatları və taxtdan salınmasının ideya-
estetik məzmunu. Əsərdə insanın xarakterinin formalaşmasında 
mühitin və tərbiyənin rolunun bədii təcəssümü. Əsərdə din və 
dövlət məsələsi. Pyesdə “uçurum dərələr”in dramaturji həlli. 
Nərimanovun multikulturalizmi, dini tolerantlıq və müasirlik 
mövqeyindən çıxışı. 
Nadir şah faciə qəhrəmanı kimi. Əsərdə “fəci səhv” 
faciələrinə məxsus motivlər. Faciənin “fəci səhv”dən güc alan 
bədii konflikti. 
Əsərin səhnə taleyi. 
N.Nərimanovun bədii nəsri. “Bahadır və Sona”nın ilk 
miniatür Azərbaycan romanları sırasında yeri. Əsərdə dinə 
inkarçı münasibətin ifadəsinə dair ədəbiyyatşünaslıq mövqelə-
rinin yanlışlığı. Nərimanovun romanda dini dünyagörüşündən 

---

75 
çıxışı. “Uçurum dərələr”in ədəbiyyatşünaslıqdakı yanlış yozumu 
və həqiqi mənası. Romanda “sonradan düzəlmış dürlü-dürlü 
qanunlar” anlayışının estetik “yük”ü. Əsərin maarifçi qəhrə-
manları. Milli və bəşəri məzmunu. 
“Pir” povestində “yalançı və həqiqi məbud” məsələsinin 
açılışı. “Azan səsi”nin müəllf dünyagörüşü mövqeyindən 
məzmunu. Povestdə möminliyin şərtləri və namaza münasibət. 
Məllifin “allah sevgisi”. Əsərdə dində və dinin təfsirində elmə və 
ağıla ayrılan yerə münasibət. Povestdə qadın problemi, dini 
fanatizmə qarşı mübarizə ideyası. “Bir kəndin sərgüzəşti” 
hekayəsində mülkədar-kəndli münasibətlərinə maarifçi baxış. 
Nərimanovun publisistikasında millətin və ümmətin 
taleyi, mədəniyyət, maarif, tərbiyə, sənət, ədəbiyyat və b. 
məsələlərin qoyuluşu.