Urganch davlat universiteti «yengil sanoat texnologiyalari va jihozlari»
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Rami
- Osiyoda krapiva oilasiga mansub bo‘lgan qadimiy o‘simlik turidir. Bu o‘simlik turidan ishlangan to‘qimachilik gazlamalari va namunalari mil. avv. III-asrlarga mansub ekanligi aniqlangan. Tolasining mustaxkamligi uchun undan arqon va kanat maxsulotlari ishlab chiqariladi. Qadimgi davrda bu toladan kema elkanlari uchun gazlamalar ishlab chiqarilgan. Tola tashqi ko‘rinishi xuddi ipakka o‘xshab yaltiroq va tovlanuvchan bo‘lgani uchun qimmatbaxo tola turiga kiritilgan. SHuningdek, bu tola turidan jinsi maxsulotlari xam ishlab chiqariladi. Xitoy va YAponiya davlatlari o‘simliklardan maxsulot ishlab chiqarishda ananaviy uslubga sodiq qolganlar. Evropa davlatlari ichida Angliya davlati qirolichasi Elizaveta-I Xitoy krapivasidan tayyorlangan gazlama bilan birinchi bo‘lib yaqindan tanishgan. Sizal- sizal tolasi ko‘p yillik «agava» o‘simligining bargidan olinadi. Bu o‘simlik Hindistonda, Indoneziyada. Afrika davlatlarida hamda Janubiy Amerika qit’asidagi davlatlarda o‘sadi. Meksika davlatida o‘sadigan agavaning boshqa bir turidan olinadigan tola «geneken» deb ataladi. Agava barglaridan olinadigan tolalar texnik tola bo‘lib, uning uzunligi 70-130 sm bo‘ladi. Texnik tola bir qancha tanho tolalardan tashkil topadi. Tanho tolaning uzunligi 2-4 mm, yo‘g‘onligi 20-30 mkm. Tolasi dag‘al, devori yupqa, ichida quvuri katta bo‘ladi. Manilla- tolasi ko‘p yillik «abaka» o‘simligining bargidan olinadi. Bu o‘simlik Filippin orollarida, Indoneziyada o‘sadi. Abakaning texnik tolasi uzunligi 1,0-5,0 m gacha bo‘ladi. Elementar tolalarning uzunligi 2-12 mm, yo‘g‘onligi 10-45 mkm bo‘ladi. Barglardan olinadigan tolalardan texnik to‘qimalar, arqonlar va kemalarda ishlatiladigan chirish jarayoniga chidamli arqonlar tayyorlanadi. Jun - qo‘y, echki va tuya terisini qoplab turgan tolalar. Jun tabiiy, zavodda olinadigan va qayta tiklangan xillarga bo‘linadi. Tabiiy jun bevosita hayvonlarning junini qirqish yo‘li bilan, zavodda olinadigan jun so‘yilgan jonivorlarning terisidan shilib olish yo‘li bilan, qayta tiklangan jun esa qiyqimlarni qayta ishlash usuli bilan olinadi. Jun tolalari paxta tolalaridan uzun, pishiqligi past lekin qayishqoqroq bo‘ladi. SHu sababli jun gazlamalar qator qimmatli xossalarga ega, ya’ni g‘ijimlanishi kam, emirilishga chidamli va buramabopligi yaxshi. Jun tolalaridan yigirilgan iplardan ko‘ylak, kostyum, palto bop matolar, gilam, va boshqa mahsulotlar olinadi. Ipak - ipak qurti o‘ragan pillani chuvishdan olinuvchi ingichka ip bo‘lib, nafis shoyi gazlamalar olishga ishlatiladi. Ipak qurtini boqish, ularni oziqlantirish uchun tut daraxtlari o‘stiriladi. Bu esa sermehnat va murakkab ishdir. SHuning uchun tabiiy ipak to‘qimachilik sanoatida eng qiymat xom ashyo hisoblanadi. Ipakdan chiroyli engil va texnikada ishlatiluvchi gazlamalar ishlab chiqariladi. 161 paxta koyr kapok zig‘ir djut kanop manilla sizal bambuk ipak ketgut asbest (toshpaxta) 3.2-rasm. Tabiiy tolalarning ko‘rinishi |