Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Leksik o‘zgachaliklar
. Mahmud Koshg‘ariy o‘z davridagi 
dialektlarning leksik xususiyatlarini ham ko‘rsatishga harakat 
qilgan. Mazkur asarda o‘sha davrda iste’molda bo‘lgan so‘zlar 
o‘rin olgan bo‘lib, umumxalq tilining leksik boyligi aks 
ettirilgan. Ayrim o‘rinlarda turkiy bo‘lmagan so‘zlar ham 
(jumladan, sug‘dcha) keltiriladiki, 
bu esa o‘zlashgan 
so‘zlarning ma’lum qismi ham lug‘atdan o‘rin olganini 
ko‘rsatadi. Muallif so‘zlarni izohlar ekan, o‘rni bilan ularning 
qaysi bir dialektga mansub ekanligi, dialektlardagi o‘ziga xos 
ma’no xususiyatlari va boshqa muhim tomonlari haqida ham 
to‘xtalib o‘tadi. Bu esa ana shu so‘zning dialektal xarakterini 
ochib beradi. Shu o‘rinda Mahmud Koshg‘ariy tomonidan 

---

66
ma’lum bir dialektga mansub deb izohlangan so‘zlardan 
keltiramiz: 
O‘g‘uzlar qo‘llaydigan so‘zlar:
ašaq
“tuban, quyi” (I.97), 
alïq
“qush tumshug‘i” (I.98), 
ekin
“ekin; ekin ekiladigan yer” 
(I.107), 
üyäz
“kichik chivin” (I.112), 
arsu
“har bir jo‘n narsa” 
(I.148), 
jar (čar?)
“vaqt” (I.312), 
čer
“ro‘para” (I.312), 
endäk 
“sath” (I.130), 
örkän
“qayish” (I.132), 
eylä
“shunday” (I.137), 
eträk
“rangi sariq odam” (I.127), 
pamuq
“momiq, paxta” 
(I.360), 
töläk
“tinch va og‘ir kishi” (I.368), 
sïndu
“qaychi” 
(I.395), 
qarïnčaq
“chumoli” (I.460), 
sečä
“chumchuq” 
(III.238) va b. 
Chigillar qo‘llaydigan so‘zlar:
ud
“sigir” (I.80), 
ažun
“dunyo” (I.106), 
üzi
“ikki tog‘ orasidagi keng yo‘l” (I.116), 
aybaŋ
“kal” (I.139), 
ötki
“evaz, badal” (I.149), 
čekäk 
“chechak 
kasalligi” 
(I.369), 
saman
“somon” 
(I.392), 
qučğundï
quchg‘undi “piyoz” (I.454).