koptogidan
100 ООО ООО
marta katta, xuddi shuningdek Сбо
molekulasidan futbol koptogi shuncha marta katta.
1 0 0
nmdan
1
timgacha boMgan oraliq pastda ifbdalangan. Nanotexnologiya uchun
kerakli va qiziqarli oraliq
1 0 0
-
0 , 2
nm hisoblanadi.
1 m
10*'m l(H m (=l*m) 10'}in <~lmm) lO^m
10‘5m lO^m (=lrakm> I0 ‘7m (-1(M)nm)I0'sm lO ’m (*lnrn)10l0m
100 nm
90 nm 80 nm
70nm
60 nm
50 nm
40 nm
30nni
20 nm 10 nm
I nm
12.1-rasm. Nanortexnologiyani ifodalovchi rasm.
Nanotexnologiya asosida nuqsonsiz katta hajmli konstruksion
materiallar olish mumkin. Hozirda jahonda nanotexnologiyaga uchun
yiliga 9-10 milliard dollar sarf qilinyapti: AQSH da 4-5
milliard,
Yaponiyada 2-3 milliard. Nanotexnologiyadan keladigan foyda bir
necha trillion dollar kutilyapti.
Nanotexnologiya
sanoatda
1994-yildan
boshlab
qo‘llanila
boshlagan.
Maxsus biologik, kimyoviy, fizikaviy xossalarga ega materiallar,
yangi molekula,
nanostruktura, nanoqurilmalar yaratish maqsadida
alohida atomlar, molekulalar va molekular tizimlami boshqarish va
nanoo‘lchamdagi makonda yuz berayotgan fizikaviy hamda kimyoviy
jarayonlar qonuniyatlari o ‘rganidigan fanlararo ilmga nanotexnologiya
deyiladi.
Doimiy harakatdagi nanodunyo rivojida yuz bergan quyidagi
ikkita voqea muhim ahamiyatga ega bo‘ldi:
1.
Skanerlovchi tunnelli mikroskopning yaratilishi (G. Bennig,
G. Rohrer, 1982 y.) va skanerlovchi kuchli-atom mikroskop (G. Ben
nig, K. Kuatt, K. Gerber, 1986 y.. Nobel mukofoti, 1992 y.).
209
2.
Uglerodning tabiatdagi yangi formasining kashf etilishi-
fiillerenlar (H. Kroto, J. Health, S. 0 ‘Brien, R. Curl, R. Smalley,
1985 y., Nobel mukofoti, 1996 y.).
Yangi mikroskoplar nanometrik o ‘lchamda monokrisstallar yuzasi
atom-molekular tuzilishini o‘rganish imkoniyatinini yaratdi.
Qurilma
nanometming yuzdan bir qismini ko‘rsatadi. Skanerlovchi tunel
mikroskopi ishlashi, vakuum to‘siqlari orqali elektronlar tunella-
shuviga asoslangan. Atom oicham i kattaligida to ‘siq kengligi
o ‘zgarganda tunel toki miqdori 3 baravarga o ‘zgaradi, bu esa uning
yuqori aniqligini ta’minlaydi.Tunellovchi kvant nazariyasi 1928-yilda
G.A.Gamov tomonidan a parchalanish ishida asos solingan.
Hozirga
vaqtda biologik obyektlar, organik molekulalar, baland
haroratda ishlaydigan
yuqori o ‘tkazuvchilar, yarimo‘tkazgichlar,
metallar monokristallari yuzasi atom strukturalari skanerlovchi
mikroskoplar yordamida o ‘rganilmoqda.
Yangi mikroskoplar nafaqat moddalaming atom-molekular
tuzilishini o ‘rganishda foydali boim oqda.
Ular yordamida nanostruk-
turalar hosil qilinmoqda. Mikroskop aniq o ‘tkir harakatlari natijasida
atom strukturalari yaratilmoqda.
Fulleren-oldindan m a’lum b o ig an olmos va grafit singari
uglerodning bu shakli 1985-yilda astofiziklar tomonidan yulduzlararo
chang spektrini tushuntirish vaqtida aniqlangan.Uglerod atomi yuqori
simmetrik
C60
molekulasini hosil qilishi mumkin. Bunday molekula
60 uglerod
atomlaridan tuzilgan b o iib , ular o‘zaro
1
nm diametrga
teng sharda joylashgan va futbol koptogiga o ‘xshaydi. L. Eyler
- teoremasiga ko‘ra uglerod atomlari
1 2
ta to ‘g‘ri beshburchak va
2 0
ta
noto‘g‘ri oltiburchaklar paydo qiladi. Uglerod molekulasi olti va besh
burchakli uy qurgan arxitektor R.Filler sharafiga qo‘yilgan.
Dastlab
fulleren kam miqdorda, 1990-yildan esa katta masshtabda ishlab
chiqarish texnologiyasi yaratildi.
Dostları ilə paylaş: