O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

energiyaning saqlanish qonuni 
deb ataladi.
I.
 
DINAMIKA UMUMIY TEOREMALARINING QATTIQ JISMGA 
TADBIQI. 
Dinamika umumiy teoremalarining nazariy formulalarini mashina-
mexanizmlarga qoʻllash uchun mazkur ifodalarni qattiq jismnning turli 
harakatlariga bogʻlab olish lozim. Sababi mexanik sistemaga chiqarilgan 
tenglamalar qattiq jismning harakatiga qarab, turli shaklda soddalashadi. Shuning 
uchun qattiq jismning barcha harakatlarini dinamik nuqtai-nazardan koʻrib 
chiqamiz. Kinematika qismida oniy aylanish nuqtasi sifatida ixtiyoriy nuqta 
olingan boʻlsa, dinamikada oniy aylanish nuqtasi sifatida faqat massalar markazi C 
nuqta olinadi. 
1.
 
Qattiq jismning ilgarilanma harakati. 
 
Qattiq jismning ilgarilanma harakati xuddi moddiy nuqtaning harakatiga 
mos boʻlib, barcha formulalar moddiy nuqta uchun chiqarilgan formulalarga 
oʻxshash boʻladi, faqat uning massasi 
m
emas, balki 
M 
olinadi. Masalan 
qattiq 
jismning harakat miqdori 

 
 ,
(4.112) 
bunda 
jism massa markazining tezligi. 
Qattiq jismning kinetik energiyasi 


(4.113) 

---

259 
Qattiq jismning ilgarilanma harakati differensial tenglamasi
massa markazi 
orqali ifodalanadi: 
. (4.114) 
Qattiq jismning harakat miqdorining oʻzgarishi haqidagi teorema 
ilgarilanma 
harakat uchun quyidagicha boʻladi: 
(4.115) 
Qattiq jism kinetik energiyasining oʻzgarishi haqidagi teorema 
ilgarilanma 
harakat uchun quyidagi koʻrinishga keladi: 


(4.116) 
Umumiy teoremalarning formulalari oʻzgarishsiz qoladi.