O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

HOLGA KELTIRISH. 
Faraz 
qilaylik 
fazoviy 
jismning 
,
,
,…,
nuqtalariga 
,
,
,…,
kuchlar sistemasi ta’sir qilsin. Kuchlar sistemasini sodda holga 
keltirish uchun Puanso lemmasiga asosan, berilgan kuchlarni koordinatalar boshiga 
koʻchiramiz va hosil boʻlgan kuchlar vektorlarini hamda juftlar momenti 
vektorlarini qoʻshib, bosh vektor va bosh moment 
vektorlarini topamiz. Bu 
jarayon natijasi tekislikda bitta bosh vektor va skalyar bosh moment 
boʻlgan 
boʻlsa, fazoviy kuchlarda ikkita vektor qiymatlar olinadi (2.29-shakl). 

---

58 
2.29-shakl. 
Shunday qilib: 
absolyut qattiq jismga ta’sir etuvchi ixtiyoriy kuchlar 
sistemasini birorta O markazga keltirganimizda, ularning o‘rniga berilgan kuchlar 
sistemasining bosh vektoriga teng bo‘lgan bitta -kuch va berilgan kuchlar 
sistemasining O markazga nisbatan olingan momentlarining vektor yig‘indisidan 
iborat bo‘lgan bitta 
-bosh moment bilan almashtirish mumkin ekan.
Hosil boʻlgan bosh vektor va bosh moment vektorlarining 
oʻzaro 
joylashishiga qarab, mexanikada quyidagi xulosalar chiqariladi: 
1)
Agar ≠ 0 va 
≠ 0 boʻlsa, jism ilgarilanma va aylanma harakatda 
boʻlishi mumkin. Buning xususiy holi ikki xil ko’rinishda kuzatiladi: 
a)

boʻlsa, 
ni (
,
) juftga almashtirib, bitta 
kuchga 
keltirish mumkin, chunki 
va 
jism ilgarilanma harakatda 
(2.30-shakl); 
2.30-shakl. 
b) agar 
va 
parallel va bitta toʻgri chiziqda yotsa, jism vint
harakatida boʻladi. Mexanikada bunday holat 
dinamik vint 
yoki 
dinamo 
deb 
ataladi (2.30-shakl); 

---

59 
2.31-shakl. 
2)
Agar = 0 va 
≠ 0 boʻlsa, jism faqat aylanma harakatda boʻladi; 
3)
Agar ≠ 0 va 
= 0 boʻlsa, jism faqat ilgarilanma harakatda boʻladi; 
4)
Agar = 0 va 
= 0 (2.34) boʻlsa, jism muvozanat holatida 
boʻladi.