O’rta osiyoda paleografiya, epigrafika va me’morchilik tarixi

14- mavzu: Xiva shahri me'morchiligi tarixi. 
Reja: 
1. Ichan qal'a.
2. Juma masjidining arxitekturasi.
3. Toshhovlining me'moriy yechimi.
4. Ota darvoza yodgorligi.
5. Muhammad Aminxon madrasasi me'morchiligi.
6. Kalta Minor.
7. Pahlavon Mahmud maqbarasi.
8. Arxitekturaviy inshootlar zilzilabardoshligi. 
 
Maqsad
: Ichan qal'a. Juma masjidining arxitekturasi. Toshhovlining 
me'moriy yechimi. Ota darvoza yodgorligi. Muhammad Aminxon madrasasi 
me'morchiligi. Kalta Minor. Pahlavon Mahmud maqbarasi. Arxitekturaviy 
inshootlar zilzilabardoshligi to`g`risidagi tasavvurlarini boyitish va bu boradagi 
ma`lumot berish. 
Ichan qal'a.
Ichan qal'ada me'moriy va shaharsozlik kompozitsiyalarini 
o'rganish uchun keng imkoniyatlar mavjud. Ichan qal'a Xivaning ichki qal'a 
qismidir. U Dishan qal'adan kungurador devor bilan qisman ajratilgan. Dishan 
qal'adan baland qo'rg'ontepaga o'xshab ko'rinadi. Ichan qal'aga Bog'cha, Polvon, 
Tosh va Ota deb nomlangan darvozalaridan kirilgan.
 
Ichan qal'aning yaratilish tarixi uch davrga bo'linadi: mo'g'ullar istilosidan 
keyingi tiklanish (Sayd Alovuddin maqbarasi va boshqalar), XVI-XVII asrlardagi 
tiklangan (Anushaxon hammomi, l657-yil; peshayvonli Oq masjid, 1675-yil; 
Xo'jamberdibek madrasasi, 1688-yil; xonning qabulxonasi, 1686-l688-yillar). 
XVIII -XX asrlardagi tiklanish. 
Uchinch davrda mahalliy me'morchilik an'analari asosida masjid, madrasa, 
tim va toqlar qurilgan, Ota va Polvon darvozalari orasida katta yo'l o'tkazilgan, 
masjid qayta qurilgan, minoralar qad rostlagan. Qutlug' Murod Inoq madrasasiga 
qaratib tim va toqlar qurilgan. Muhammad Rahimxon (1806-1825-yillar, 
Olloqulixon 
(1825-1842-yillar), 
Muhammad 
Aminxon 
(1845-1855-yillar) 
hukmronligi yillarida bu yerda qurilish avj olib ketgan. Muhtasham saroy, 

---

madrasa, maqbaralar barpo etilgan. Toshhovli saroyi qurilgan. Pahlavon Mahmud 
maqbarasi qad ko'targan. Kalta Minor yuzaga kelgan va hokazo. 
Ichan qal'a qurilishida Markaziy Osiyoda qadimdan qo'llanib kelingan uslub - 
inshootlarni yuzma-yuz qurish uslul (qo'sh) dan foydalanilgan. 
Binolarning alohida ansambl holida qurilishi ham Xiva me'morchiligining 
o'ziga xos jihatlaridan biri hisoblanadi. Masalan, Juma masjid yonida ikkita kichik 
madrasa, Muhammad Amin Inoq va Muhammad Aminatpanoboy minorasi 
hamda Matniyoz Devonbegi madrasasi qurilishi ancha yirik ansamblni 
tashkil etgan. Polvon darvoza oldida bir necha masjid va madrasalar, 
hammom, toqi, karvonsaroy va xon saroyini barpo etilishi o'ziga xos 
ansamblni tashkil etgan. Qutlug' Murod Inoq bilan Olloqulixon madrasasi, 
Tosh hovli bilan Oq masjid o'rtasidagi maydoncha shu ansamblning 
kompozitsion 
markaziga 
aylangan. 
Xiva 
yodgorliklari 
yog'och 
o'ymakorligi, sangtaroshlik, ganchkorlik, sirkor sopol va boshqa rang-
barang naqqoshlik bezaklari bilan bezatilgan.