―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

14.1-rasm. To‗xtovsiz harakatlanadigan kolonna turidagi bitum ishlab chiqarish 
qurilmasining texnologik sxemasi: 
1, 6- issiqlik almashtirgich; 2-havo resiveri; 3-kompressor; 4- kolonna turidagi reaktor; 5, 8- 
nasoslar; 7- havo bilan sovutish apparati; 9- kondensator; 10- o‗txona. 
Issiqlik olish uchun kolonnaning yuqori qismidan suvni uzatish oldindan 
ko‗riladi va haroratni pasaytirish uchun reaksiya olib boriladi. Kolonnaning 
yuqori qismidan gazsimon mahsulotlarning tarkibidagi kislorodning miqdorini 
pasaytirish uchun suv bug‗lari beriladi. Qayta ishlangan havo, oksidlangan 

---

524 
gazsimon mahsulotlar kolonnaning yuqori qismidan chiqib ketadi va 
kondensatorning pastki qismida aralashma (9) to‗planadi. Aralashma pastdan 
yuqoriga qarab suvga qarshi harakatlanadi, neft mahsulotlarini, suvni va 
kislorod birikmali bug‗larni kondensatsiyalaydi. Kondensatorning pastki 
qismidagi kondensat (9) chiqib ketadi, ―
qora solyar
‖ esa tutqichda ushlanadi va 
nasos apparati yordamida (8) yoqilg‗ilarni yig‗gichga haydaladi. ―
Qora 
solyardan‖ 
yoquvchi 
mazut 
komponenti 
sifatida 
foydalaniladi. 
Kondensatsiyalanmagan – azot, is gazi va uglerod ikki oksidi, kislorod 
izlarining qismi – yoqish uchun (10) o‗txonada to‗planadi. Hosil bo‗lgan mo‗ri 
gazlari tortuvchi quvur orqali atmosferaga chiqariladi.
Tayyor bo‗lgan bitum nasos (5) yordamida issiqlik almashtirgich orqali 
(6) oksidlovchi kolonnaning pastki qismidan olinadi, bitum-neft va havoli 
sovutish apparatidan bitumni taqsimlagichga beriladi. Yo‗l bitumlarini adgezion 
xossalarini kuchaytirish uchun unga 5% gacha (massasiga nisbatan) sirt faol 
modda oqimga va aralashtirgichga qo‗shilma qo‗shiladi.
Qurilmada xomashyo sarfini, bosimini va siqilgan havo sarfini, 
oksidlovchi kolonnadagi suyuqlik fazasini haroratini va sathini avtomatik 
rostlagichlar hamda oksidlovchi kolonnaga kirib keladigan xomashyoni va 
havoli sovutish apparatidan keyin tovar bitumini mahsulotini haroratini yozib 
olish uchun kolonnaning uchta nuqtasiga nazorat qiluvchi asboblar va vositalar 
o‗rnatiladi.
Qayta ishlash uchun rezervuardan xomashyoni qabul qiluvchi qurilmani 
ishini nazorat qilish oldindan ko‗rib chiqilgan. Bunday holda xomashyo talab 
qilingan haroratgacha zmeyevik pechida qizdiriladi. 
Agarda har xil markada bitumlarni bir vaqtda qayta ishlashga to‗g‗ri 
kelsa, u holda oksidlovchi kolonnaga mustaqil ishlaydigan beshta qurilma 
montaj qilinadi. Har bir kolonnada kerakli markadagi tovar bitumi olinadi. 
Qurilmaning boshqa seksiyalarida – xomashyoni tayyorlash, bug‗larni 
kondensatsiyalash va oksidlangan gazsimon mahsulotlarni yoqish–ishlari 
umumiy holda amalga oshiriladi. 

---

525 
Atrof muhitni muhofaza qilishda oksidlangan kondensatsiyalanmagan 
gazsimon mahsulotlarni yoqish uchun havoli sovutish apparatiga pech 
o‗rnatiladi. Qurilmani xavfsiz ishlatishni ta‘minlash uchun avtomatik blokrovka 
qurilmasi o‗rnatilgan bo‗ladi, uning yordamida quyidagi holatlarda oksidlanish 
jarayon (siqilgan havoni uzatish) to‗xtatiladi: oksidlovchi kolonnada suyuqlik 
fazasining harorati (270
о
С) chegaraviy haroratdan yuqori bo‗lganda; suyuqlik 
va bug‗ fazalari oralig‗idagi haroratning farqi 15
о
С dan oshib ketganda; 
oksidlanish gazsimon mahsulotlarning tarkibidagi kislorodning miqdori 
belgilangan normadan (4-5%) oshib ketganda va oksidlovchi kolonnadagi bosim 
ko‗rsatilgan qiymatdan oshib ketganda to‗xtatiladi. Oksidlovchi kolonnasida 
portlashga qarshi himoyalovchi klapanlar montaj qilinadi hamda kolonnaga suv 
bug‗larini uzatishda ham klapanlar montaj qilinadi.