―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

 
Nazorat savollari 
1. Apparaturalarni va jihozlarni joylashtirishdan asosiy maqsad-texnologik 
maqsadga muvofiqlik va ixchamlilik hisoblanadimi? 
2. Neftli fraksiyalarni va gazlarni to‗g‗ridan-to‗g‗ri tovarga kimyoviy 
mahsulotlarga qayta ishlashning imkoniyati mavjudmi? 
3. Olefinlarni olishning asosiy sanoat usuli gazsimon va suyuq neftli 
xomashyolarni piroliz qilish hisoblanadimi? 
4. Atsetilen sintetik tolalarni va plastmassalarni ishlab chiqarish uchun birlamchi 
material nimadan olinadi? 
5. Polimerlarni asosiy sintez usuli polimerlash va polukondensatsiyalash 
hisoblanishini asoslab bering?
6. SFMlardan sintetik yuvuvchi moddalar, kosmetik preparatlar, los‘onlar, tish 
pastasi, tualet sovuni, terilarga ishlov berishda, yunglarni bo‗yashda, non-
pecheniyalarda, yong‗inga qarshi ko‗piklarni olishda, konditer mahsulotlarini 
tayyorlashda qo‗llaniladigan ketm-ketlikni izohlab bering? 
7. Sintetik tolani olish ishlab chiqarish necha yildan Germaniyada boshlangan? 
8. AQShda – necha yildan poliamidli tola – kapron ishlab chiqarish boshlangan? 
 
 
 
 
 
 
 

---

630 
Glossariy 
 
Alangalanish harorati
–
 
standart sharoitdagi neft mahsulotlariga olov 
yaqinlashtirilganida ularni yonish harorati. Yonish ma‘lum muddatgacha davom 
etadi. A.T. Brenken asbobida aniqlanadi.
 
Asfalt asosli neft
– eskirgan tasniflardagi termin bо‗lib, barcha neftlar 
quyidagilarga bо‗linadi: 1) A.a neftlar; 2) parafin asosli neftlar; 3) aralashma 
asosli neftlar. Asfalt asosli neftlarga tarkibida parafin kam bо‗lgan, og‗ir smolali 
neftlarni, asosan naftenli – aromatik (xushbuy) neftlarni kiritish mumkin.
Bosim gradiyenti
 - 
suyuqlikning harakat yо‗li uzunligi birligiga (m, km) 
nisbatan bosimning pasayishi. 
Bosim depressiyasi
– a) konni ishlab chiqarishda dinamik qatlam bosimini 
uning boshlang‗ich bosimi (neft uyumini ishlatishdan oldin о‗lchangan qatlam 
bosimi) ga nisbatan pasayishi; b) ishlatilayotgan quduqlar uchun – dinamik 
qatlam bosimi bilan quduq tubidagi bosim orasidagi farq.
Vodorod sulfid (H
2
S) (serovodorod)
– suvda yaxshi eriydigan, hidli, 
rangsiz yonuvchi gaz. 1l vodorod sulfidning O
0
C va 0,1 MPa bosimdagi 
og‗irligi 1,538 g-ga teng. Yonish issiqligi 2,MJ/m
3
. Juda zaharli. Havoda V.s 
0,1% dan oshsa odamni zaharlaydi. Qaynash harorati 60 
0
C. Havoda mu‘tadil 
miqdori 0,01 mg/l. V.s 4,3 - 45,5% gacha yig‗ilishi portlashi mumkin.
Vodorod sulfidli suvlar
–
tarkibida erigan vodorod sulfid miqdori 10 
mg/l dan kо‗p bо‗lgan suvlar. Sulfidli suvlar chо‗kindi jinslarda kо‗p tarqalgan. 
Neft, suyuq va qattiq bitumlar, shuningdek karbonat angidrid gazlari bilan uzviy 
bog‗liq.
Gaz bosim
–
gaz molekulalarining issiqlik ta‘sirida kengayishidan hosil 
bо‗lgan bosim. Odatda kgs/sm
2
yoki atm (1 atm =1,03 kgs/sm
2
) da ifodalanadi. 
Gaz kondensati omili (kondensatli)
– kondensat hajmi yoki og‗irligini 
qatlamdagi gazning mu‘tadil sharoitga keltirilgan hajmiga nisbati, ya‘ni qatlam 
gazining gaz omili kо‗rsatkichiga teskari bо‗lgan miqdori. 
Gaz kondensati uyumi
– 
yuqori bosimli (P
pk
>10 MPa) gaz uyumi. Gaz 
fazasi tarkibida C
1
, C
2
, C
3
–uglerodlari (metan, etan, propan) bilan birga erigan 

---

631 
C
4
–uglevodorodlar (butan) hamda ligroin va kerosin tarkibiga kiruvchi 
uglevodorodlar uchraydi.