―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

Neftni ikkilamchi qayta ishlash
 
Neftni qayta ishlashning klassifikatsiya metodining sxemasi ikkita 
guruhga bo‗linadi – termik va katalitik.
Termik usulga- kreking, kokslash va piroliz mansubdir
.
Termik kreking
-yuqori malekulyar uglevodorodlarni 470...540
о
С yuqori 
haroratda va 4...6 MPa bosimda yengil fraksiyalarga yoyishga aytiladi. Termik 
krekingning asosiy mahsuloti mazut va neftning og‗ir qoldiqlari hisoblanadi. 
Yuqori haroratda va bosimda uzun zanjirli malekulalarning xom ashyosi
parchalanadi va yengil uglevodorodlar, benzin va kerosin fraksiyalari 
shakllanadi hamda gazsimon uglevodorodlar hosil bo‗ladi. 
Kokslanish –
bu ham termik kreking shakli bo‗lib, 450...550
о
Сda va 
0,1...0,6 MPa bosimda amalga oshiriladi. Bunda gaz, benzin, kerosin-gazoyl 
fraksiyasi hamda koks olinadi. 
Piroliz 
– bu termik kreking bo‗lib, 750...900
о
Сda va atmosfera bosimiga 
yaqin olib boriladi, neftkimyo sanoati uchun mahsulot olinadi. Piroliz uchun 
yengil uglevodorodlar tarkibida gaz bo‗lgan, birinchi haydashdagi benzinlar, 
termik kreking kerosinlar, kerosin-gazoyl fraksiyalari hisoblanadi. Piroliz 
natijasida–etilen gazlari, propilen, butadiyen, atsetilin hamda suyuq mahsulotlar 
– benzol, toluol, ksilol, naftalin va aromati uglevodorodlar olinadi. 
Katalitik usulga 
– katalitik kreking, reforming mansubdir. 
Katalitik kreking 
– bu jarayon yuqori melekulyar uglevodorodlar 
450...500
о
Сda va 0,2 MPa bosimda, katalizator – mahsuloti qo‗shilib 
parchalanadi. Katalizator - moddasi kreking reaksiyasini tezlashtiradi va termik 
kreking jarayoniga nisbatan past bosimda olib boriladi. 
Katalizatorlar sifatida asosan alyuminiy silikatlar va seolitlardan 
foydalaniladi. Katalitik krekingning mahsuloti sifatida vakuum gazoyli hamda 
termik kreking mahsulotlari va koksli mazutlar va gudronlardan foydalaniladi. 
Katalitik kreking jarayonida–gaz, benzin, koks, yengil va og‗ir gazoyl olinadi.
Riforming
– bu katalitik krekingning boshqa turi bo‗lib, 500
0
С harorat va 

---

67 
2...4 MPa bosimda molibden yoki platina oksidlarini qo‗llagan holda amalga 
oshiriladi. Past oktantli benzindan yuqori oktanli benzin olish uchun riforming 
jarayonidan o‗tkaziladi. Bundan tashqari riformingda aromatik uglevodorodlar – 
benzol va toluol olinadi. 
Gidrogenezatsiya deb 
– tizimga vodorodni kiritib gazoylni, mazutlarni, 
gudronlarni va boshqa mahsulotlarni qayta ishlashga aytiladi. Gidrogenezatsiya 
jarayonida katalizatorlar qatnashib 260...430 
о
С haroratda va 2...3,2 MPa bosim 
ostida olib boriladi. Bunday sharoitda kiritilgan vodorod parchalangan uzun-
zanjirli molekulalar bilan birikadi, katta miqdordagi yengil uglevodorodlarni 
hosil qiladi, shunga mos holda chiqishda koks miqdori kamayadi. 
Shunday qilib, gidrogenizatsiya jarayonini qo‗llab neftni qayta ishlashni 
yanada chuqurlashtirish tiniq (toza) neft mahsulotlarini chiqishini ko‗paytirishni 
ta‘minlaydi. 
Gidrogenizatsiya jarayoniga quyidagilar kiradi: 
1) destruktiv gidrogenizatsiya; 
2) gidrokreking; 
3) destruktivsiz gidrogenizatsiya; 
4) dealkillashtirish. 
Bunday jarayon katta kapital xarajatlarni va ishlatishga sarflanadigan 
xarajatlarni oshiradi, zavodning texnik iqtisodiy ko‗rsatkichlarini pasaytirib 
yuboradi. Qo‗llaniladigan jarayonda xarajatlar qanchalik katta bo‗lsa, bosim 
shunchalik yuqori, zichligi bo‗yicha og‗ir va fraksiya tarkibida oltingugurtli 
bo‗lgan mahsulot qo‗llanilganda uning tarkibi shuncha oltingugurtli bo‗ladi.