―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

2.14-rasm. Murakkab rektifikatsiya kolonnasiga sug‗orishni uzatish variantlari:
1-rektifikatsiya kolonasi; 2,8,10,13,14-nasoslar; 3-issiqlik almashtirgich; 4,6-suvli 
sovutgich; 5-havoli kondensator-sovutgich; 7-sug‗orishni qabul qilgich-suv ajratgich; 
9,11,12-bug‗lantiruvchi chiqaruvchi kolonnalar. 
 
ETQsidan chiqqan neft o‗zaro parallel qo‗shilgan issiqlik 
almashtirgichlarning (15 va 16) boshlanishida qizdiriladi va undan keyin issiqlik 
almashtirgichda (18) qizdiriladi.
Neft
 
200 - 250°С gacha qizdiriladi va benzinsizlashtirish kolonnasiga (19) 

---

103 
tangensial‘ yo‗nalishda kiritiladi. Bu kolonnadan yuqoriga gaz, suv bug‗lari va 
yengil benzin fraksiyalari (eng oxirida 120—160°С) chiqib ketadi. Bug‗larni 
kondensatsiyalash va aralashmani sovutish uchun havoli sovutish apparati (20) 
va uning tagida joylashgan sovutgich (21) xizmat qiladi. Ajratgichda (22) 
kondensatsiyalangan yengil benzin fraksiyasida gaz va suv ajratib olinadi. 
Gaz klapandan, kolonna tizimidagi bosim rostlagichdan (19)-ajratgichdan 
(22) o‗tgandan keyin oltingugurtdan tozalash seksiyasiga yo‗naltiriladi, fazolar
oralig‗i sathini ta‘minlagich bilan jihozlangan suv ajratgichning (22) pastki 
qismidan to‗kiladi va oqova suvni tozalash tizimiga to‗planadi (2.15-rasm).
 
 
Benzinning sirkulyatsiya qismi (sug‗orish uchun) nasos (25) yordamida 
kolonnaga qaytariladi, uning balans miqdori bu blokdan olib chiqiladi va 
kolonna-barqarorlashtirgichga (59) benzinni barqarorlashtirish blokiga beriladi.
Kolonnaning ostida (19) haroratni saqlab turish uchun benzinsizlantirilgan 
neftning bir qismi nasos yordamida (24) olinadi, zmeyevik pechi (23) orqali 
o‗tadi va 350 - 370°С gacha qizdiriladi hamda kolonnaning pastki qismiga 
qaytariladi. Balansdagi benzinsizlangan neftni miqdori nasos (26) yordamida 
zmeyevik pechi (27) orqali o‗tadi va 370 - 380°С haroratda ikkita tangensial 
oqim bilan atmosfera kolonnnasiga (30) beriladi. Kolonnadan (30) og‗ir 
benzinning va suvning bug‗lari yuqoridan olib chiqiladi hamda neftni pechda 
(27) qizdirilgan paydo bo‗luvchi yoyiluvchan gazlar ham olib chiqiladi. Ular 
havoli sovutish apparatidan (31) va suvli sovutgichdan (32) o‗tadi. Gaz-suyuqlik 
aralashmasi gaz-benzin-suv ajratgichda (33) ajratiladi, kolonnaning yuqori 
qismidan gaz chiqariladi, pastki qismidan suvli kondensat (olib chiqiladi, 
drenajlashadi, suvni tozalash tizimiga chiqariladi ).
Kondensat og‗ir benzinli fraksiya nasos yordamida (44) olib chiqiladi va 
yengil benzin fraksiyasi bilan birgalikda barqarorlashtirishga uzatiladi. 
Atmosfera kolonnasida sug‗orish sifatida (30) yuqori sirkulyatsiya sug‗orishdan 
foydalaniladi. 
Kolonnaning 
(30) 
uchinchi 
likopchasi 
bilan 
sirkulyatsiyalanadigan suyuqlik (flegma) havoli sovutish apparati (34) va suvli 
sovutgich (37) orqali nasosning (44) qabuliga kirib keladi va shu nasos bilan 

---

104 
kolonnaning yuqori likopchasiga haydaladi. 
Kerosin fraksiyasi bug‗lantiruvchi kolonnaning (35) ostidan nasos (42) 
yordamida issiqlik almashtirgich (7) va havoli sovutish apparati (6) orqali 
qurilmadan olib chiqiladi.
Dizel yoqilg‗isi fraksiyasi bug‗lantirish kolonnasidan (36) nasos (41) 
yordamida chiqariladi. Dizel yoqilg‗isini issiqligidan issiqlik almashtirgich 
qizdirgich (78) kolonnalar (68), keyin esa – issiqlik almashtirgichda (9) 
foydalaniladi. Dizel yoqilg‗isi fraksiyasi havoli sovutish apparatida (4) 
sovutilgandan keyin qurilmadan olib chiqiladi. Dizel yoqilg‗isini olinishini 
kuchaytirish uchun kolonnaning tagiga (30) qizdirilgan suv bug‗i (400
0
С) 
beriladi. Bug‗ bug‗lantirish kolonnasidan (35 va 36) yengil fraksiyalarni olib 
chiqish uchun beriladi.
Atmosfera kolonnasida (30) ikkita sirkulyatsiyali sug‗orish mavjud. O‗rta 
sug‗orish sirkulyatsiyasi - flegma nasos yordamida (38) rektifikatsiya 
kolonnasining oluvchi likopchasidan olinadi, issiqlik almashtirgich (10), havoli 
sovituvchi apparat (28) orqali haydaladi va olinuvchidan yuqoridagi uchta 
likopchaga kolonnaga (30) qaytadi. Ostki sirkulyatsiya sug‗orish-flegma oluvchi 
likopchadan nasos (39) bilan olinadi, issiqlik almashtirgich (15), havoli 
sovutgich (29) orqali haydaladi va kolonnaga uchinchiga yuqorida joylashgan 
likopchaga qaytariladi.
Atmosfera kolonnasining (30) ostidan nasos (40) bilan mazut olib 
chiqiladi, zmeyevikda vakuumli pechda (56) qizdiriladi va ikkita tangensial 
kiritish yordamida vakuum kolonnasiga (48) kirib keladi. Bu kolonnaning 
xomashyo kiritiladigan to‗yinish kesim yuzasining ustida qoldiq suyuqlik 
tomchilarini kirishini oldini olish uchun urilma likopcha o‗rnatiladi.
Kolonnaning (48) yuqorisini sug‗orish uchun yuqorida joylashgan sirkulyatsiya 
sug‗orishidan foydalaniladi: birinchi yog‗li fraksiya vakuum kolonnasinig 
uchinchi yuqoridagi likopchasidan nasos (51) yordamida olinadi, issiqlik 
almashtirgich (12), havoli sovituvchi apparat (47) orqali haydaladi va undan 
keyin sirkulyatsiya qilinadigan qismi kolonnaning (48) yuqori likopchasiga 

---

105 
qaytariladi. Vakuum kolonnasining yuqorisidagi kondensatsiya bo‗lmagan 
komponentlari yengil fraksiya aralashmasi, yoyilgan gazlar, suv bug‗lari va 
havo (zich bo‗lmaganligi tufayli suriladigan) kolonnadan (48) chiqariladi va 
havoli sovutish apparatida (46) sovutiladi (bo‗lmasligi ham mumkin), keyin esa 
sirt ko‗rinishidagi (45) suvli sovutgichda sovitiladi, undan keyin gaz - suyuqlik 
aralashmasi vakuum hosil qilish tizimida to‗planadi (2.14-rasmni pastki qismini 
qarang). 
Ikkinchi yog‗li fraksiya bug‗lantiruvchi kolonnaning (49) ostidan nasos 
(54) bilan chiqariladi va keyin issiqlik almashtirgichga (11), havoli sovutish 
apparatiga (3) qurilmadan haydaladi.
Uchinchi yog‗li fraksiya bug‗lantiruvchi kolonnaning (50) ostidan nasos 
yordamida (52) issiqlik almashtirgich (13) va havoli sovituvchi apparati (2) 
orqali rezervuarga yo‗naltiriladi.
Vakuum kolonnasining (48) pastki sirkulyatsiya sug‗orishi nasos (55) 
yordamida amalga oshiriladi, flegma issiqlik almashtirgich (16) va havoli 
sovutish apparati orqali kolonnaga qaytariladi. Uchinchi yog‗li fraksiyani 
chiqishini kuchaytirish uchun kolonnaning (48) ostiga suvning bug‗i haydaladi. 
Kolonnaning pastidan gudron (48) nasos yordamida (53) yordamida olinadi va 
issiqlik almashtirgich (18 va 8) va havoli sovituvchi apparat orqali qurilmadan 
olib chiqiladi.
Nobarqaror benzinlar ajratgichlardan (22 va 33) nasoslar yordamida (25 
va 44) ikki parallel oqim bilan boshida issiqlik almashtirgichlar (60 va 61) dan 
o‗tadi, keyin esa kolonnaga (59) kirib keladi. Ikki oqimli benzinlar bilan 
kolonnani to‗yinishi (iste‘moli) har xil seksiyalar (yengil va og‗ir) benzinni 
barqarorlashtirishda energiya sarfini kamaytiradi. Kolonnada (59) benzin 
fraksiyasi tarkibidan erigan gazlar yuqori qismidan chiqarib yuboriladi va havoli 
sovituvchi apparatga (58) yo‗naltiriladi, keyin esa suvli sovutgichga (57) va 
ajratgichga (72) beriladi. Ajratgichda yog‗li gaz (72) kondensatsiyalangan 
yengil 
uglevodorodlardan, 
suyultirilgan 
gazdan 
(reflyuks) 
ajratiladi. 
Suyultirilgan gazning sirkulyatsiyalanadigan qismi nasos (73 ) yordamida

---

106