MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

58 

58 

dövrünü keçmələrinin vaxtı çoxdan çatmışdır [250]. Müsəlman-

ların  qəflət  yuxusundan  oyadacaq  müsəlman  islahatçısının 

yolunu gözləyən Ağaoğlunun fikrincə,  hər bir müsəlman milləti 

ilkin  İslama əməl etməklə  yanaşı, Qərb mədəniyyətinin müsbət 

dəyərlərini  də  mənimsəməli  və  Avropa  millətləri  kimi  inkişaf 

etməlidirlər.  Çünki  İslam  dini  bədbinlik  deyil,  nikbinlik  və 

tərəqqipərvərlik  dinidir.  O  yazırdı:  «Nə  Quran,  nə  də  şəriət 

özlüyündə tərəqqinin düşməni deyildir; özlərini İslam ideyasının 

daşıyıcıları  hesab  edən  şeyxlər  və  üləmalar  bəd  məqsədlərlə 

oradakı  fikirləri  təhrif  edib,  onları  mədəniyyətin  barışmaz 

düşmənlərinə çevirmişlər» [6, 50].  

Bizcə,  Ağaoğlu  «İslam  millətçiliyi»nin  elmi-nəzri  əsas-

larını  «Panislamizm  və  onun  xarakteri»  məqaləsində  vermişdi: 

«İslam  ayrı-ayrı  xalqların:  ərəb,  türk,  fars,  zənci,  tacik  və 

sairələrin  özünəməxsus  fərdi  etiqadlarındakı,  adət-ənənə-

lərindəki,  hətta  dil  və  geyimlərindəki  fərqi  aradan  qaldırmış  – 

niverləmiş, sözün tam mənasında onları fatehlərin assimilyasiya-

sına  məruz  qoymuşdur.  Hal-hazırda  müsəlman  xalqlarının 

lüğətində  millət  məfhumuna  uyğun  olan  bir  istilah  axtarmaq 

yersiz olar. Çünki onların hamısı bu mənanı ifadə edən ümumi 

bir istilahı – ərəbəcə «millət» sözünü işlədirlər. Bu istilah isə irqi, 

qövmi,  etnik,  hətta  əxlaqi  birliyi  deyil,  hər  şeydən  əvvəl  dini 

birliyi  ifadə  edir»  [251].  Bu  mənada,  onun  fikrincə, 

«panislamizm» ideyası İslam dininin özündə, onun nəzəriyyə və 

tarixində  ehtiva  edilmişdir:  «Quran,  hər  cür  millətçiliyə 

düşməndir. Ümumbəşərilik demək olan İslam milli əlahiddəliyi, 

irqi  ayrı-seçkiliyi,  silki  xurafat  və  ənənələri  zəiflətməyə  çalışır. 

İslama görə, ona iman gətirən bütün insanlar qardaşdırlar, hamı 

Allah və Quran qarşısında bərabərdir.  Nə türk, nə ərəb, nə fars, 

nə  hindu,  nə  zənci,  nə  ağ  var:  hamı  müsəlmandır,  bərabər  və 

---