O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov makroiqtisodiy siyosat

4.1
 
. Barqarorlashtirish siyosati va uning turlari 
Bozor iqtisodiyoti insoniyat jamiyati farovonligi yo‘lida doimo rivojlanib borar 
ekan, ijtimoiy ishlab chiqarish hajmlari o‘sib, iste’molga to‘g‘ri keladigan 
mahsulotlar hajmi ham oshib boraveradi. Bu jamiyatdagi o‘zgarib boruvchi iqtisodiy 
proporsiyalarning doimo bir-biriga mutanosibligini ta’minlagap holda rivojlanishi 
uchun davlat o‘zining doimo o‘zgarib, takomillashib, rivojlanib boruvchi 
makroiqtisodiy siyosatini olib borishini taqozo etadi. 

---

53 
Hozirgi kunda jahon miqyosida bozor iqtisodiyotiga asosangan davlatlar 
sonining ko‘payib borishi jamiyatda makroqtisodiy barqarorlikni vujudga kelish 
nazariyasining rivojlanib borishi uning umumjahon miqyosida dolzarbligini yanada 
oshirmoqda. 
Har qanday mamlakat iqtisodiyotining samarali faoliyat ko‘rsatishi va 
makroiqtisodiy barqarorlikning ta’minlanishida davlat, uning institutlari va tarkibiy 
tuzilmalari muhim rol o‘ynaydi. Bunda, bir tomondan, bozor va ikkinchi tomondan, 
davlatning tartibga solish mexanizmlari o‘rtasidagi nisbat hal qiluvchi ahamiyatga 
egadir. XX asr davomida jahon iqtisodiyoti rivojlanishining turli bosqichlarida bozor 
va davlat tomonidan tartibga solish mexanizmlarida navbatma-navbat kuchayishlar 
va pasayishlar kuzatildi. Shunga mos ravishda, ayrim davrlarda iqtisodiy nazariya va 
siyosatda davlatning rolini kuchaytirish konsepsiyasi ustunlik qilib kelgan bo‘lsa 
(o‘tgan asrning 40-yillaridan to 70-yillargacha iqtisodiy nazariyada hukmronlik qilib 
kelgan keynscha ta’limot), keyingi davrlarda iqtisodiy rivojlanishda bozor tomonidan 
tartibga solish mexanizmining cheklanmagan imkoniyatlari konsepsiyasi (XX asrning 
80-90-yillarida katta mavqega ega bo‘lgan monetarizm, neoliberalizm va boshqa 
iqtisodiy nazariyalar) hukmronlik qildi.
Iqtisodiyotni 
bozor 
munosabatlariga 
yoki 
ma’muriy-buyruqbozlikka 
asoslanishidan qat’iy nazar uni davlat tomonidan tartibga solish makroiqtisodiy 
barqarorlikni ta’minlashning muhim sharti sifatida har qanday hukumat uchun 
obyektiv zaruriyatdir.
Makroiqtisodiy siyosatning aniq yo‘nalishlari, shakllari va ko‘lamlari 
mamlakatning ma’lum davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlari bilan belgilanadi.
Jahon tajribasida barqarorlashtirish siyosatini amalga oshirishda bir necha xil 
yondoshuvlar tarkib topgan.
Bulardan birinchisi monetar yondoshuv deb ataladi. U pulning qadrsizlanish 
darajasini pasaytirib turishga, pul massasini hamda to‘lovga qodir bo‘lgan jami 
talabni keskin kamaytirish hisobiga pul muomalasini barqarorlashtirishga asoslanadi. 
Bu yondoshuvning kamchiligi shuki, u ishlab chiqarishning jismoniy hajmi 
kamayishiga va investitsiya faoliyatining to‘xtab qolishiga olib keladi. 

---

54 
Ikkinchisi – ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantirishga, 
tarkibiy 
o‘zgartirishlarni amalga oshirishga yordamlashish, iqtisodiyotda 
nomutanosibliklarga barham berishga asoslangan yondoshuv. Bunda bir me’yordagi 
qattiq moliyaviy va pul-kredit siyosati tovar bilan qoplashning iloji bo‘lmagan 
ortiqcha talablarni cheklash bo‘yicha tadbirlar bilan uzviy bog‘lab olib boriladi.
Respublikada o‘tish davrida makroiqtisodiy barqarorlikka erishishda ikkinchi 
yondoshuvga ustunlik beriladi. Bu ishlab chiqarishning ilg‘or tuzilmasiga erishish 
uchun ustunlikka, istiqbolga ega bo‘lgan tarmoqlar va ishlab chiqarishlarni har 
tomonlama rag‘batlantirish, eng muhim bo‘g‘inlarni aniqlash (neft, energetika, don, 
paxtani qayta ishlash sanoati va h.k.) va shu orqali iqtisodiyotni tarkiban qayta tashkil 
qilish bo‘yicha amalga oshiriladigan yondoshuvdir. Boshqalardan ustun hisoblangan 
yetakchi tarmoqlar belgilab olinishi bilan birga, ularning ichki tuzilishini qayta 
o‘zgartirish ham hisobga olindi. 
Uchinchisi – institutsional islohotlarni amalga oshirishga, iqtisodiyotni 
erkinlashtirishga va milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini oshirishga yo‘naltirilgan 
usul. Bu usulga makroiqtisodiy barqarorlikka erishilgandan so‘ng o‘tiladi, ya’ni 
barqarorlikni mustahkamlash maqsadida foydalaniladi. Uchinchi usul yangi usul 
bo‘lib, XX asr oxirlarida alohida yondashuga aylandi.
Jahon iqtisodiy amaliyotidan ma’lumki, ishlab