O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov makroiqtisodiy siyosat

 
Qisqacha xulosalar 
Pul islohoti deb, pul muomalasini barqarorlashtirish maqsadida davlat tomonidan 
pul tizimini o‘zgartirishga aytiladi.
Pul muomalasini barqarorlashtirishga pul islohotini o‘tkazmasdan ham erishish 
mumkin. Pul muomalasini barqarorlashtirishning quyidagi usullari mavjud: 
revalvatsiya, devalvatsiya, denominatsiya. Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish 
darajasiga, iqtisodiyotning holatiga, pulning qadrsizlanish darajasiga, davlat 
siyosatiga ko‘ra davlat pul islohotini o‘tkazishi, pulni revalvatsiya, denominatsiya 
qilishi mumkin. 
Pul-kredit siyosati deganda, to‘liq bandlik sharoitida yalpi milliy mahsulotni 
ishlab chiqarishga inflatsiyaning ta’sirini kamaytirish yoki bartaraf etish maqsadida 
muomaladagi pul miqdorini o‘zgartirishga qaratilgan chora-tadbirlar tushuniladi. Pul 
kredit siyosati davlat tomonidan belgilanadi va uni Markaziy Bank amalga oshiradi. 
Uning yordamida har qanday davlat mamlakatda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash 
vazifasini hayotga tadbiq etadi. 
 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.
Pul muomalasi nima va uning iqtisodiyotni faoliyat ko‘rsatishiga ta’siri 
qanday? .
2.
Pul agregatlari va pulning aylanish tezligi nima?
3.
Kredit-pul tizimini davlat tomonidan tartibga solish usullari nimalardan 
iborat?
4.
O‘zbekistonda pul-kredit islohotlari qanday amalga oshirildi? 
5.
Monetar siyosatning mohiyati, maqsadi va vazifalari nimalardan iborat?
6.
Monetar siyosat vositalarini izohlang?

---

115 
7-BOB. IQTISODIY ISLOHOTLARNI AMALGA OSHIRISHDA 
TARKIBIY SIYOSAT 
 
7.1. Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishining mohiyati va tarkibiy o‘zgarishlar 
siyosati 
Milliy iqtisodiyotda yangi tarmoqlar paydo bo‘lishi, ularning soni ko‘payishi 
ishlab chiqarilayotgan (eksport qilinayotgan) tovarlar va xizmatlar nomenklaturasi va 
assortimentining kengayishiga, tarmoq va sohalarning har tomonlama modernizatsiya 
va diversifikatsiya qilinishiga zamin yaratadi. Iqtisodiyotda modernizatsiya va
diversifikatsiya darajasi uning tarkibiy tuzilishi qanchalik takomillashganligiga 
bog‘liq. 
Iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish jarayonining mohiyatini chuqur bilib olish va 
baholash uchun dastlab, iqtisodiyotning tarkibi qanday tuzilmalardan iboratligini 
aniqlab olish zarurdir. Chunki, mamlakat iqtisodiyoti – murakkab tuzilmaviy 
majmuadir.
24
Ya’ni u tarkibiy, funksional, algoritmik, boshqaruv va o‘zaro aloqaviy 
munosabatlar kabi turli xil qirralardan iborat. 
Iqtisodiyotning tuzilmaviy murakkabligi uning birliklarining xilma-xilligi, soni 
va ular o‘rtasidagi munosabatlarning turliligi, iyerarxik darajasining miqdori, 
makroiqtisodiyot birliklari xarakteri bilan ifodalanadi.
Fransuz iqtisodchisi F.Perru iqtisodiy tarkibga izoh berar ekan: “iqtisodiy 
birlikning tarkibi ayni sharoitda va shu lahzada uni tavsiflaydigan proporsiyalar va 
nisbatlar majmui”- deb ta’riflaydi. 
Iqtisodchi olim M.Mutalimovning fikricha esa, milliy xo‘jalik tarkibi ayni 
damda shakllangan iqtisodiy tarkib va qamrovdan iborat mutanosibliklar va nisbatlar 
majmui bo‘lib, ishlab chiqarishda jami mehnat taqsimotining rivojlanishi natijasi 
hisoblanadi.
25
24
В.И. Кушлин, Н.А.Волгин «Государственное регулирование рыночной экономики» Москва, Издательство 
“Экономика” 2000г.
25
Муталимов М.Г. Основы экономической теории: Учеб-метод. пособие.-Мн.: Интерсервис, Экоперспектива 
2004г. 

---

116 
Demak, iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi – iqtisodiyotning turli qism va 
bo‘laklari 
o‘rtasidagi mutanosibliklar va o‘zaro nisbatlar yig‘indisidir. 
Iqtisodiyotning hozirgi tarkibiy tuzilishini esa ijtimoiy mehnat taqsimotining uzluksiz 
jarayoni, jamiyatning ijtimoiy tuzilmasini tashkil topishi, inson ehtiyojlarining o‘sishi 
va murakkablashuvi, ilmiy texnik taraqqiyot va shu asosda ishlab chiqarish 
kuchlarining murakkablashuvi ta’sirida shakllangan deb aytishimiz mumkin.
Iqtisodiyotning 
tuzilmaviy 
nisbatlari 
va 
mutanosibliklarini 
ko‘pchilik 
adabiyotlarda asosan besh turga bo‘lib o‘rganiladi.
26
Bular quyidagicha: 
1)
tarmoqlararo nisbat; 
2)
hududlararo mutanosibliklar; 
3)
ijtimoiy-iqtisodiy; 
4)
takror ishlab chiqarish; 
5)
tashqi iqtisodiy tuzilmaviy nisbatlar.