Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

 
Tajriba o‘tkazish tartibi.
 
Topshiriq 1:
Tajriba xonasini tabiiy yoritilganligini tekshirish.
Tajriba xonasida sun`iy yorug‘lik manbalari elektr chiroqlari o‘chirilib, tabiiy 
yoritish ko‘rsatkichi xonaning o‘qi bo‘ylab 5 ta nuqtasida aniqlansin. 

---

199 
Birinchi o‘lchov ishlarini derazadan eng uzoq va devordan bir metr uzoqlikda 
joylashgan nuqtasida, ikkinchisi ikki metr masofada va hokazo yorug‘lik 
tushayotgan deraza tomonga qarab yoritilganlik o‘lchansin. 
Tajriba xonasidagi yoritilganlik ish stoli balandligida (0,8 1,0 m) o‘lchansin. 
Xonadagi istalgan nuqtadagi tabiiy yoritilganlik ko‘rsatkichini aniqlash uchun bir 
vaqtning o‘zida bino tashqarisidagi va tajriba xonasida tekshiriladigan nuqtaning 
yoritilganligi o‘lchanadi. 
Ish xonasidagi tekshiriladigan nuqtaning tabiiy yoritish koeffitsi-entining 
qiymat miqdori quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: 
%
100
*
ташки
ички
Е
Е
е

Tajriba mashg‘ulotida o‘lchov ishlarini olib borish uchun bir vaqtning o‘zida 
bir guruh o‘quvchilar xona ichidagi, ikkinchi guruh o‘quvchilar esa bino 
tashqarisidagi yoritilganlikni lyuksmetr yordamida o‘lchaydilar. Har bir nuqtadagi 
yoritilganlikning bir vaqtda o‘lchanishi sekundomer yordamida amalga oshiriladi. 
O‘lchash paytida lyuksmetrning fotoelementi gorizontal holatda ushlab turilib, 
yorug‘likni qabul qiluvchi tomoni yuqoriga qaratilgan bo‘lishi talab qilinadi. 
Gal’vanometr ham gorizontal holatda bo‘lishi kerak. 
Fotoelementga haddan tashqari yorug‘lik tushmasligi va uning milli 
chegaradan chiqib ketmasligi uchun fotoelement ustiga K va T moslama o‘rnatish 
maqsadga muvofiq. Agar gal’vanometr ko‘rsatkichi 20 lk ga bormasa, bunda hisob 
0-30 lk ko‘rsatkichi bo‘yicha olib boriladi. Agar gal’vanometr ko‘rsatkichi 100 lk 
dan ortiq bo‘lganligini ko‘rsatsa unda yorug‘lik yutish koeffitsienlari past bo‘lgan 
K va R yoki K va M o‘rnatmalarni o‘rnatib har safar o‘lchov natijalarini solishtirib, 
qayd etish lozim. Past yoritilganlik holatlarida (100) lk gacha o‘lchov ishlari ochiq 
fotoelement yordamida ya`ni hech qanday o‘rnatmasiz amalga oshiriladi. 
O‘lchov ishlari binodan tashqarida bajarilayotganda lyuksmetrning 
fotoelementiga osmondan tushadigan yorug‘lik nurlari bir tekisda ta`sir etishi 
uchun binodan 10 metrdan kam bo‘lmagan uzoqlikda bajariladi. 
O‘lchov natijalari asosida tajriba xonasining o‘qi bo‘yicha tabiiy 
yoritilganlikning koeffitsienti aniqlanib, yoritilganlikning o‘zgarish grafigi 
chizilsin. Qurilish qoida va me`yorlari SNi P II-4-79 “Tabiiy va sun`iy yoritish. 
YOritilganlik me`yorlari” ga ko‘ra tajriba xonasidagi yoritilganlikka asoslanib, 
ruxsat etilgan ishning razryadi bo‘yicha, ish bajariladigan ob`ektdagi eng kichik 
detalning o‘lchami aniqlansin. 
Binolarni ikkala yon tomondan tabiiy yoritiladigan xonalarda tabiiy yoritish 
koeffitsientining me`yorlangan eng kichik qiymati binoning o‘rta qismi uchun 
belgilanadi. 

---

200 
Binolar yuqoridan va murakkab yoritilganda tabiiy yoritish koeffitsientining 
o‘rtacha qiymati olinadi. Birinchi va oxirgi o‘lchash nuqtalari esa devor yoki 
poydevordan bir metr masofada aniqlanadi. 
SHuni hisobga olish kerakki qurilish me`yorlari va qoidalari SNi P- II-4-79 
“Tabiiy va sun`iy yoritish. YOritilganlik me`yorlari”ga ko‘rsatilgan tabiiy yoritish 
me`yorlari Rossiyaning III yorug‘lik kengligi uchun keltirilgan. O‘zbekiston 
Respublikasi yorug‘lik kengligi bo‘yicha IV kenglikka kiradi. SHu sababli 
O‘zbekiston Respublikasi uchun tabiiy yoritish koeffitsienti quyidagi formula 
orqali aniqlanadi. 
c
m
е
е
III
n
n
V
IV
II
I



,
,
,
(3) 
Bu erda 
III
n
е
- tabiiy yoritish koeffitsientining SNi P II-4-79 1jadvaldan 
olinadigan qiymati