Instituti

№ 
eksper.
Bosim, R
Tempera-
tura, t
Kislotalilik 
miqdori, rN
Konsentra-
tsiya, %
O’rtacha 
miqdori

---

100 
kod
qiymat
kod
qiymat
kod
qiymat
Y
1
Y
2
Y
3
Y
o’r
1 
-1 
0,8 
-1 
14 
-1 
9,6 
2 
+1 
1 
-1 
14 
-1 
9,6 
3 
-1 
0,8 
+1 
16 
-1 
9,6 
4 
+1 
1 
+1 
16 
-1 
9,6 
5 
-1 
0,8 
-1 
14 
+1 
10,4 
6 
+1 
1 
-1 
14 
+1 
10,4 
7 
-1 
0,8 
+1 
16 
+1 
10,4 
8 
+1 
1 
+1 
16 
+1 
10,4 
Matematik modelni quyidagicha tuzamiz: 
𝑦̅ = 𝑏
0
+ 𝑏
1
𝑥
1
+ 𝑏
2
𝑥
2
+ 𝑏
3
𝑥
3
….
 
𝑏
0
=
∑
𝑦
𝑖
𝑁
𝑖=1
𝑁
𝑏
1
=
∑
𝑦
𝑖
𝑥
𝑘𝑜𝑑
𝑁
𝑖=1
𝑁
va hokazo. 
Takrorlash va mustaqil ishlash uchun savollar 
 
1. Eksperimentlar turlari. 
2. Eksperimentlarni belgilash va bosqichlari 
3. Eksperimentlarni rejalash turlari. 
4. Jarayonning kirish va chiqish ko`rsatgichlari (faktorlari). 
5. Ilmiy tadqiqotda eksperimentlarni rejalash. 

---

101 
Ma’ruza №8 
Eksperimental tadqiqotlar natijalarini qayta ishlash 
 
Reja: 
1. Eksperiment natijalarni tahlil qilish yo’llari 
2.
Eksperiment natijalarni grafik tarzida tasvirlash va empirik formulalar olish. 
Asosiy tayanch so’z va iboralar: 
X faktor; Y chiqish ko`rsatkichi; empirik formula; funktsiya qiymati, argument 
qiymati; approksimatsiyalash; o`zgarmas koeffitsientlar. 
1.
 
Eksperiment natijalarni tahlil qilish yo’llari 
Ob`ektlar va texnologik jarayonlar tadqiqot qilinganda, ular “qora quti” 
kibernetik tizim sifatida qabul qilinadi (6.1-rasm), bunda faqat kirish 
va chiqish 
o’zgaruvchilari haqidagi ma’lumot ma’lum bo’ladi. 
 
 
bu yerda 
- sistema holatiga va uning xossalariga ta’sir etuvchi kirish 
o’zgaruvchilari vektori; 
- sistema holatini xarakterlaydigan chiqish o’zgaruvchilari 
vektori; 
 
6.1-rasm. Tadqiqot ob’ektini “qora quti” kibernetik tizim sifatida ko’rsatish 
 
Ko`p hollarda chiqish ko`rsatkichi va faktor (kirish ko`rsatkichi) tasodifiy 
kattaliklar bo`ladi. 
X
faktorni va 
Y 
chiqish ko`rsatkichini diskret o`lchashlar 
natijasida tutashma tasodifiy sonlarning ikki ketma - ketligi olinadi. 
X
1
, X
2
,..., X
j
,..., X
m
 
Y
1
, Y
2
,..., Y
j
,..., Y
m 
Agar faktorlar va chiqish ko`rsatkichlari uzluksiz qiymatlar shaklida qayd 
qilingan bo`lsa, unda mos qoidalar asosida ularni diskretlashtirish (vaqt bo`yicha 
kvantlash) amalga oshiriladi, va ularni ham tutashma tasodifiy sonlarning ketma - 
ketligi ko`rinishida ko`rsatish mumkin. 7.2- rasmda 
X
j 
, Y
j
o`lchash juftligining har
biriga nuqtalarning korrelyatsion maydonida ma`lum bir nuqta mos keladi. 7.2,
a
-
rasmdan ko`rinadiki, har bir 

j
X
qiymatiga 
Y
ning bir hator qiymatlari mos keladi. 
)
(
x
)
(
y
m
x
1
y

y
1
x


T
m
x
x
x
,...
1
=


T
y
y
y

,...
1
=

---

102 
Tasodifiy kattalik 
X
ni qator 
I
x
intervallarga bo`lish natijasida va 
X
j
intervalining 
o`rtasiga (6.2,
b
-rasm), bu intervalga tushgan
Y
ning barcha qiymatlarini keltirish 
natijasida, 
Y
x 
ning har bir oraliqdagi o`rtacha qiymatini topish mumkin - 
j
x
У
У
=
va u
shartli o`rtacha
deyiladi.