Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ekstraktorning izi
. Ekstraktorning shilinishlar shaklidagi izi metall gilza sirtining quyi qismida va qog‘oz gilzaning metall qismida, qo‘lda kirgazilganda patron patrondonga qiynalib kirganda vujudga kelishi mumkin. Metall gilzali patron bilan otish vaqtida ekstraktorning izi gilzaning birmuncha shishishida vujudga keladi va qalpoqcha chetidan yuqoriroqda ezilishlar shaklida hosil bo‘ladi. Stvol patrondonining izlari . Stvolning bu qismining izlari patronni patrondonga jo‘natishda, otishda va quroldan chiqarib tashlashda patron bilan ta’sirlashadigan metallining sezilarli nuqsonlari mavjud bo‘lganda vujudga kelishi mumkin. Hosil bo‘lish mexanizmiga bog‘liq ravishda bu izlar shilinishlar, alohida sirtidagi ezilishlar va qabariq izlar shaklida bo‘lishi mumkin. Ikkinchi guruhdan otilgan patronlar gilzalarida quyidagicha izlar vujudga kelishi mumkin. Kapsyuldagi boyok urgichining izlari . Bu izlarning o‘lchamlari (diametri, chuqurligi) yuqorida aytib o‘tilgan sabablarga bog‘liqdir. Stvolning orqa qismini yopuvchi qism sirti izlarining hosil bo‘lishi va ularning qalpoqchada jamlanishining sabablari yuqorida aytilgan kolodka qalqonchasi izlariga o‘xshashdir. Chiqarib tashlagich ilmog‘ining izlari . Bu izlar (shilinishlar, ezilishlar) otilgan gilzalarni chiqarishda, patronlarni patrondonga jo‘natishda ilmoqning qurol zatvorida joylashishiga mos holda, gilzaning qalpoqchasi chetida vujudga keladi. Izlarning ifodalanishi bu operatsiyalarni bajarishda zatvorga ta’sir etayotgan kuchlarga bog‘liq bo‘ladi. Qaytargichning izlari . Qaytargichning gilza qalpoqchasidagi ezilishlar shaklidagi izlari qurolning bu qismining qurolda joylashishiga 322 mos keluvchi joyda vujudga keladi. Izlarning ifodalanishi otilgan gilzalarni chiqarib tashlashda zatvorga ta’sir etayotgan kuchlarga bog‘liq bo‘ladi. Stvol patrondoni silindrsimon sirtining izlari . Metall gilzalar sirtidagi bu izlarning ko‘rinishi va joylashishi yuqorida aytilgan izlarga juda o‘xshashdir. Uchinchi guruhdagi miltiqlardan otilgan patronlar gilzalaridagi izlar o‘zining kelib chiqish manbai va hosil bo‘lish mexanizmiga ko‘ra, ikkinchi guruhga tegishli miltiqlardan otilishda hosil bo‘lgan izlarga o‘xshaydi. Ularning o‘ziga xosligi ushbu qurollarda qayta o‘qlash operatsiyalari avtomatik ravishda bajarilganligi uchun bu izlarning yaxshi aks etishi va vujudga kelishining barqarorligi bilan ifodalanadi. Birinchi navbatda bu chiqarib tashlagich, qaytargich, stvolning orqa qismini yopuvchi qism izlariga tegishlidir. Ta’kidlash joizki, qurollarda iz hosil qiluvchi qismlarning barchasi mavjud bo‘lgan taqdirda ham, otilgan gilzalarda har doim ham sanab o‘tilgan izlarning barchasini aniqlashning imkoni bo‘lmaydi. Chunki har bir qurol mexanimlarining ishlashi o‘ziga xos bo‘lib, iz hosil qiluvchi mexanizmlarning xossalari, gilzalar materialining xususiyatlari, shuningdek, otuvchining odat–harakatlariga bog‘liq ravishda tushuntiriladi. Bundan tashqari, gilzalarda izlarni aniqlash turli xil sabablar mavjudligi tufayli qiyinlashadi: gilzalarni tayyorlashda ularning metallidagi relyefining mavjudligi, patronlar yasalishidagi asboblarning izlari, patronlarni yasash va qayta yasashda gilzalarda qolgan izlar va hokazolar. Mavjud izlar oxirgi marta otilishdan hosil bo‘lgan degan to‘la ishonch faqat gilza kapsyulidagi izga nisbatan bo‘lishi mumkin. Sud-ballistik ekspertizalarida u yoki bu hollarda sanab o‘tilgan izlardan barchasi yoki har qaysi ishlatilishi mumkin. Jumladan, chiqarib tashlagich va qaytargich izlarini tekshirishga asoslanib (o‘lchamlari, o‘zaro joylashishi) ba’zi bir qurollarning rusumini aniqlash mumkin (TOZ – 32 rusumli 1945 — 1948-yil namunali, MS 20 va MS 21 rusumli 1964-yil namunali miltiqlar). Qurol rusumini aniqlash uchun xarakterli izlarni MS 21 rusumli 1964-yil namunali miltiqlar zatvorining oldingi kesimi ham qoldirishi mumkin. |