Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
-§. O‘qotar quroldan nishonga olib o‘q otish
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4-§. O‘qotar quroldan nishonga olib o‘q otish
imkoniyatini aniqlash Jabrlanuvchining tergov tomonidan aniqlanadigan u yoki bu sharoitlarda o‘q otilishidan shikastlanish ehtimoli, ishlatilgan quroldan nishonga olib otish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi. Uzoq masofadan o‘q otilganda, kinetik energiyasi juda katta bo‘lgan quroldan foydalanilganda ham uning nishonni shikastlash imkoniyati ancha kam bo‘ladi. Tabiiyki, jinoyatlarni tergov qilish amaliyotida, tekshirilayotgan quroldan, muayyan masofada joylashgan yoki birorta to‘siq bilan himoyalangan 134 obyektni shikastlash imkoniyatini aniqlash zarurati tug‘ilib qoladi. Demak, o‘qotar quroldan nishonga olib o‘q otish va otilgan snaryadning obyektga nisbatan ta’siri alohida o‘rganiladigan mustaqil vazifadir. Barcha standart o‘qotar qurollarning nishonga olib o‘q otish uchun yaroqli deb hisoblash qabul qilingan. Shuning uchun, nishonga olib o‘q otish imkoniyatini, qo‘lbola usulda yasalgan yoki stvoli qisqartirilganda (o‘zgartirilganda) nishonga olish moslamalari quroldan olib tashlangan o‘zgartirilgan o‘qotar qurollarni tadqiq etishda tekshirish kerak bo‘ladi. Bu vazifani, standart quroldan noshtat patron otilganda, standart quroldan bu qurol uchun belgilangan masofadan katta masofada o‘q otilganda, shuningdek, otilgan o‘qdan rikoshet natijasida shikast yetkazilgan ham hollarda hal etish talab etiladi. Haqiqatan ham, standart quroldan, uning kalibridan kichik kalibrli patronlar bilan otishda, otilgan o‘q (snaryad)ning trayektoriyasi, shtatli patronlar ishlatilganda otilgan o‘qning trayektoriyasidan sal qisqaroq bo‘ladi. Shunga o‘xshash standart quroldan, uning doimiy mo‘ljalga olish masofasidan kattaroq masofadan o‘q otilganda ham, nishonga olish imkoniyati ancha kamayadi. Yuqorida ta’kidlangan holatlarda nishonga olib o‘q otish istisno qilinmagan, ammo, bunday o‘q otish uchun foydalanilgan qurolning ballistik xususiyatlariga mos emas. Shuning uchun, o‘qotar quroldan, uning ishlatilishining muayyan sharoitlarida nishonga olib o‘q otish imkoniyatini aniqlash zarur bo‘ladi. Bu masalaga bag‘ishlangan ko‘pgina adabiyotlarda quroldan nishonga olib o‘q otishlar imkoniyatini aniqlash metodikasi faqatgina o‘qlarning uchish trayektoriyasini hisobga olingan, ammo, kriminalistik amaliyotda sochma o‘q bilan otuvchi miltiqlar va qirqma miltiqlar tekshiriladi. Sochma o‘q bilan otishda bunday o‘qlar sochilib ketadi, o‘q (snaryad) bilan otishga mo‘ljallangan o‘qotar qurol esa otish g‘ujligiga ega bo‘ladi. Binobarin, nishonga o‘qlar bilan hamda sochma o‘qlar bilan nishonga olib o‘q otish imkoniyatini aniqlash birdek kriminalistik axamiyatga ega. Nishonga tegish ehtimolligi ikki shartga bog‘liq: snaryadlarning sochilish maydoni bilan nishon o‘lchamlari orasidagi nisbat; nishonga tegish markaziy nuqtasining nishonning markaziga nisbatan joylashishi. Ikkinchi shart kriminalistikada hisobga olinmasa ham bo‘ladi, chunki, qurolni ishlatgan shaxs ushbu qurolning xususiyatlarini, jumladan, quroldan otilgan o‘qning o‘z yo‘nalishidan og‘ishi, nishonga tegish markaziy nuqtasining nishon markazidan chetlashi darajasini yaxshi 135 bilishi mumkin. Standart o‘qotar qurollar uchun nishonga tegish ehtimolligini, nishonning maydonini o‘qlarning sochilish maydonining markazi bilan solishtirib aniqlanadi. O‘qlarning sochilish maydonining markazi deyilganda, nishonda har biriga 70 % o‘q tegishi mos keladigan tik (vertikal) va yotiq (gorizontal) markaziy hoshiyalarning kesishishi natijasida vujudga keladigan to‘g‘ri to‘rt burchak sohani tushunish kerak. Shunday qilib, o‘qlar sochilish maydonining markazi o‘ziga o‘q tegi- shining yarmidan ko‘prog‘ini qamrab oladi (0,7 X 0,7 = 0,49 yoki 50 %). Otilgan o‘qning nishonga tegish ehtimolligi o‘qlarning sochilish maydonining markazi va nishonning maydoniga to‘g‘ri proporsianal hamda o‘ziga 50 % o‘q tegish doirasi radiusining kvadratiga teskari proporsional bo‘ladi. O‘qotar quroldan nishonga olib o‘q otishlar imkoniyati tadqiq qilinayotgan qurolning sochilish radiusi (quroldan otilgan o‘qlarning sochilish radiusini)ni standart namuna-o‘qotar qurolning sochilish radiusi bilan mos kelmasligi bilan emas, balki, tekshirilayotgan quroldan ma’lum masofadan otilgan o‘qlarning sochilish maydoni radiusi bilan nishonning o‘lchamlari orasidagi nisbatdan aniqlanishi lozim. Muayyan o‘qotar quroldan ma’lum masofadan otilgan o‘qlarning sochilish maydoni radiusi odamning ko‘krak qafasi kengligidan ikki marta kichik bo‘lishi mumkin. O‘qlarning sochilish radiusi ortishi bilan, nishonga tegish ehtimolligi kamayadi, sochma o‘qlarning sochilish radiusi ortishi bilan esa sochmalarning tegish ehtimolligi ham ortadi. Sochma o‘qlar bilan nishonga olib otish imkoniyatini aniqlashda, bir vaqtning o‘zida ham har bir otilishda sochma o‘qlarning sochilish radiusini, ham bir stvoldan otilgan sochma o‘qlar yetkazgan bir necha shikastlarining markazlari radiusini hisobga olish kerak. Tabiiyki, sochma o‘qlar yetkazgan shikastlar markazining radiusi, agar, sochma o‘qlar zaradining bir qismi nishonni shikastlagan bo‘lsa, o‘q tegishlarning sochilish radiusidan bir sochma o‘q shikasti kattaligi miqdorida katta bo‘lishi mumkin. Berilgan o‘qotar quroldan belgilangan masofadan, nishonga olib yoki mo‘ljallab o‘q otish imkoniyatini aniqlash uchun o‘qning nishonga tegishining sochilish radiusini hamda uning nishon kengligining yarmiga nisbatini aniqlash kerak, ya’ni nishon kengligini taxminan 50 Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|