Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

6-§. Taqdim etilgan alohida detal qanday qurolning tarkibiy 
qismi ekanligi hamda qurolda qanday yozuv va
belgilar bo‘lganligini aniqlash tartibi 
O‘qotar qurolning turi yoki rusumi va namunasini uning alohida 
tarkibiy qismlari yoki elementlaridan aniqlash, odatda hodisa sodir 
bo‘lgan joyda birorta qurolning qandaydir qismlari topilganda zarur 
bo‘ladi. Bunday alohida tarkibiy qismlar yoki elementlarga butun 
qismlar — magazinlar, qurol dastasining yuzachalari, vintovkalarda 
zatvor yoki uning jangovar lichinasi, miltiq nayza, magazin qutisining 
qopqog‘i, Nagan (Nagant) revolverlarida baraban o‘qi va shu kabi 
qismlar bo‘lishi mumkin. Ekspertiza amaliyotida qurollar qismlarining 
bo‘laklari va parchalari, masalan, qurol dastasining plastmassa 
bo‘laklari, yog‘och qo‘ndoqlarning bo‘laklari va boshqalar bo‘lishi 
mumkin. 
Tadqiqotga taqdim etilgan butun tarkibiy qism — detalning biror 
turdagi o‘qotar qurolga tegishli ekanligini aniqlash unchalik qiyin emas. 
Bu kabi ekspertiza tadqiqotlarida taqdim etilgan detalning maxsus 

---

 142 
adabiyotlardagi, kolleksiyalardagi rusumi va turini ma’lum bo‘lgan 
qurollarning tarkibiy qismlari bilan solishtirish kerak bo‘ladi. Agar 
taqdim etilgan alohida tarkibiy qismlarda birorta xususiy belgi, 
markirovka belgilari mavjud bo‘lsa, u holda qurolning turi va rusumigina 
emas, ishlatilgan qurolning aniq nusxalarini ham aniqlash mumkin. Bu 
holda ba’zida ayrim qurollarning tarkibiy qismlarida turlicha nomer va 
markirovka belgilari bo‘lishi mumkinligini esdan chiqarmaslik zarur. 
Chunki, jinoyatchilar qurollarning ayrim tarkibiy qismlarini almashtirib 
quyishlari mumkin. 
Agar ekspertizada hodisa sodir bo‘lgan joyda ishlatilgan qurolning 
o‘zi ham aniqlangan bo‘lsa, tadqiqotga taqdim etilgan alohida tarkibiy 
qism — detalning aynan shu qurolning o‘ziga tegishli ekanligini aniqlash 
uncha qiyin emas.
Jinoyatchilar qurol yoki uning alohida tarkibiy qismlaridagi 
nomerlar yoki markirovka belgilarini o‘chirib tashlagan bo‘lsa, u holda 
ushbu yozuv, nomer va markirovka belgilarini kerakli eksperimentlar 
o‘tkazib, aniqlash mumkin. 
Quroldagi yozuvlar va nomerlar ko‘pincha, jinoyat izlarini yashirish, 
qurolning kelib chiqishini berkitish maqsadida o‘chiriladi. Qurollardagi 
yozuvlar va markirovka belgilari yozuvlar joylashgan sohani egovlash, 
qum qog‘oz bilan yemirish, kimyoviy yemirish, kernlash yordamida 
o‘yib tashlash va boshqa usullarda amalga oshiriladi. 
O‘chirilgan nomer va markirovka belgilarini aniqlashning bir necha 
usullari mavjud bo‘lib, ularning deyarli barchasi qurol metallining 
nomerlar o‘yilgan sohasi, atrofdagi metallga qaraganda kattaroq 
zichlikka ega bo‘lishiga asoslanadi. Ushbu usullar kimyoviy va 
elektrokimyoviy usullar deb ataladi. 
Boshqa usullarga nisbatan soddaroq va ishonchliroq bo‘lgan 
usullardan biri bu kimyoviy yemirish usulidir. Bunda tekshirilayotgan 
soha qum qog‘oz bilan sayqallanadi, keyin efir shimdirilgan tampon 
bilan moysizlantiriladi. Undan keyin tekshirilayotan soha balandligi 5–6 
mm 
parafin devor bilan o‘raladi. Shu tariqa hosil qilingan vannachaga 
tarkibi quyidagicha bo‘lgan eritma quyiladi: 
— bir qism azot kislotasi; 
— bir qism sirka kislotasi; 
— ikki qism 96 gradusli etil spirti. 
Ushbu eritma metallni yemiradi va tekshirilayotgan hududdagi 
nomer yoki yozuv ko‘rinib qoladi. Agar nomer ko‘rinmasa, yana 
qaytadan yuqoridagi eritmani quyish lozim bo‘ladi. 

---

 143 
Qurolning nomer va markirovka belgilari o‘yib yozilgani va ular 
ma’lum bir chuqurlikka ega bo‘lgani uchun, biz quyidagi juda oson 
usulni taklif qilmoqchimiz. Odatda, jinoyatchilar quroldagi nomerlar, 
yozuvlar va markirovka belgilarini o‘chirganida, belgilarni ustidan urib, 
egovlab, charxlab yuboradilar. Lekin belgilar va yozuvlarning butun 
chuqurligi bo‘yicha urib yoki o‘chirib yuborishga muvaffaq bo‘la 
olmaydilar. Shuning uchun ana shu urilgan, egovlangan va charxlab 
o‘chirilgan harflarning ustidagi qatlam oddiy qum qog‘oz yordamida olib 
tashlansa, yozuvlarning mexanik yoki kimyoviy ta’sirga uchramagan 
qismi ko‘rinishi mumkin.