R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil

14.5-jadval 
Mahsulot birligi o‘rtacha bahosining mahsulot tuzulmasi omili hisobiga 
o‘zgarishi tahlili 
Mahsulot 
turi 
Mahsulot bir-
ligining bahosi 
(B), so‘m 
Mahsulot tuzulmasi (Mt), % 
O‘rtacha bahoning mahsulot 
tuzulmasi hisobiga 
o‘zgarishi, so‘m
Reja 
Haqiqatda 
O‘zgarish
i (+,-) 
A
5000 
35,58 
30,46 
-5,12 
-256 
V
5500 
37,73 
36,55 
-1,18 
-64,9 
S
8000 
14,83 
16,75 
+1,92 
+153,6 
D
7500 
11,86 
16,24 
+4,38 
+328,7 
Jami 
— 
100 
100 
— 
+161,4 
Bu usuldan foydalanganda dastlab mahsulot birligining o‘rtacha bahosi 
(∆B
tuz
) mahsulot tuzulmasining o‘zgarishi hisobiga qanday o‘zgarganligini aniqlab 
olish lozim. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash tartibini quyidagicha matematik formula 

---

323 
ko‘rinishida ifodalash mumkin:
∆B
tuz
= 
Ʃ (Mt
hn
− Mt
rn
)· B
nr
100
,
(14.1) 
Shundan so‘ng, mahsulot birligining o‘rtacha bahosi (∆B
tuz
) mahsulot 
tuzulmasining o‘zgarishini haqiqatda jami ishlab chiqarilgan mahsulotning natural 
miqdoriga ko‘paytirib, mahsulot tuzulmasining ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi 
qiymatiga ta’sirini aniqlaymiz: 
±∆MH
tuz
= (±∆ B
tuz
) × MH
h.j
= (+161,4) × 94842 = +15303 ming so‘m 
14.5-jadvaldan ko‘rinadiki, o‘rtacha bahoning mahsulot tuzulmasi hisobiga 
o‘zgarishi 161,4 so‘mni tashkil etadi. Bunday o‘zgarish jami ishlab chiqarilgan 
mahsulot hajmi qiymatini 15303 ming so‘mga ko‘payishiga ta’sir ko‘rsatganligini 
ko‘rishimiz mumkin. 
Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga mahsulot tuzulmasi o‘zgarishining 
ta’sirini o‘rganilgani kabi sotilgan mahsulot tuzulmasining o‘zgarishini mahsulot 
sotishdan olingan tushum summasiga ta’sirini tahlil qilib o‘rganish mumkin
(14.6-jadval).