Q abdullayeva, S. Rahmonbekova

Samarqand
Scimarqand — katta shahar. 
U yerda baland-baland
binolar bor. Ular pishiq g'ishtdan ishlangan.
Yaqinda zamonaviy mehmonxona binosi qad ko'tardi.
Sha ha ruing ko'rkam jam olini ko'rgan kishi xursand bo'ladi.
Sam arqand tarixiy yodgorliklarga boy shahardir.
O'qituvchi m atn n i bir m arta ifodali o'qib beradi. Suhbat 
yordam ida o'quvchilar 
Samarqand, baland, xursand
so'zlari 
oxiridagi 
«d»
undoshi, 
g'ishtdan
so'zidagi «/» undoshi talaf- 
fuzda tushib qolayotganini, a m m o yozuvda saqlanishini 
aniqlaydilar. O'qituvchi sana va sarlavhani yozadi va:
— 
Men matndagi gaplarni bitta-bitta o'qiyman. Sizlar 
gap tarkibidagi talaffuzda tushib qoladigan 
«d»
yoki 
«t»
undoshli so'zlarni yozasizlar, — deb ta ’kidlaydi.
O'qituvchi birinchi gapni o'qiganda, o'quvchilar 
Sam ar­
qand
so'zini yozib, vergul qo'yadilar. O'qituvchi ikk in­
chi gapni o'qiganda, bolalar 
baland-baland
so'zini yozib, 
vergul qo'yadilar. Shu tarzda matndagi gaplarning barchasi 
o'qiladi.
Saylanm a d iktant yozib bo'lingach, doskadagi m atn 
qayta o'qiladi va ish o'qituvchi rahbarligida tekshiriladi. 
O'qituvchi m atndagi 
Samarqand, baland-baland, g'ishtdan,
xursand
so'zlarining tagiga chizadi, bolalar o'z ishlarini 
doskadagiga solishtirib, xatolarini to'g'rilaydilar.
Saylanma diktant yozish uchun o'quvchi g ram m atik va 
imlo qoidalarini bilishi kerak. Saylanma diktant o'quv- 
chilarni har bir gapga, so'z birikmasiga, har bir so'zga 
diqqat bilan qarashga odatlantiradi, 
kerakli so'zning 
g ram m atik shaklini amaliy ravishda qo'llashga, ziyraklikka 
o'rgatadi.
K O 'R S A T U V D IK T A N T I
Ko'rsatuv diktanti boshlang'ich sinflarning ha m m a sid a
o'tkaziladi. Buning uch u n o'tilgan mavzuga doir m atn 
«D iktantiar to ‘plam i»dan tanlanadi va darsdan oldin 
husnixat qoidalariga rioya qilgan holda doskaga yozib 
qo'yiladi.
8

---

M atn bir m arta shoshm asdan, ifodali qilib o'qib beriladi. 
Suhbat (savol-javob) yordamida tushuntiriladi va o'rganilgan 
qoidalar 
eslatilib, 
m atn 
m az m u n i 
m ustahkam lanadi. 
S hundan so'ng matn vaqtincha berkitib qo'yiladi va aytib 
yozdiriladi. M atnni aytib yozdirib bo'lgach, doskadagi 
m atn ochiladi. O'quvchilar yozganlarini doskadagi m atnga 
taqqoslab, yo'l qo'ygan xatolarini to'g'rilaydilar.
M asalan, 2-sinfda nutq va gap haqida tushuncha 
hosil qilinganidan keyin quyidagi m atn asosida ko'rsatish 
diktanti o'tkazish m umkin.
Tong
Tong otdi. Borliq uyg'ondi. Qushlar say ray boshladi.
Quyosh nurini sochdi. Ко ‘chalarda harakat boshlandi.
Doskadagi m atn ifodali qilib o'qilgach, gapning oxirida 
ovozning pasayishi, yozuvda nuqta qo'yilishi, gapning 
birinchi so'zi bosh liarf bilan yozilishi suhbat yordam ida 
tushuntiriladi. So'ng doskani parda bilan berkitib, m atn 
aytib yozdiriladi.
O'qituvchi birinchi gapni (
Tong otdi)
o'qiydi, a m m o
u n da n so'ng nuqta qo'yilishini aytmaydi. O'quvchilar gapni 
yozib, oxiriga tegishli tinish belgisini qo'yadilar. O'qituvchi 
boshqa gaplarni ham shu tartibda aytib yozdiradi.
M atn yozdirib bo'lingach, doskadagi m atn ochiladi. 
O'quvchilar yozganlarini doskadagi yozuvga solishtirib, 
xatolarini tuzatadilar.
O'qituvchi o'quvchilar daftarini dars oxirida yig'ib 
oladi, tekshirib, mustaqil ish singari baholaydi.
2-sinfda so'z oxirida jarangli undosh o'rniga uning 
jarangsiz jufti eshitiladigan