‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I


D A R S - TA’L IM N I TA SH K IL E T IS H N IN G A S O S IY



Yüklə 24 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə129/243
tarix16.12.2023
ölçüsü24 Kb.
#182349
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   243
PEDAGOGIKA

D A R S - TA’L IM N I TA SH K IL E T IS H N IN G A S O S IY
SHAKLI SIFA T ID A
T a ’lim tu rlari va shakllarining tavsifi. D id ak tik g ‘o y a la r (tiz im la r) 
tarixiy taraqqiyot ja ra y o n id a yangi j ‘o y a la r bilan boyib d a v r ta lab ig a 
m os keluvchi tizim larga a v la n a d i.lD idaktik tiz im la rn in g k e tm a - k e tlig i 
o ‘qitish nazariyasi va am aliyotining u m u m iy q o n u n iy a tid ir.
T a ’lim turlari ( y u n o n c h a «species» a lo h id a , o ‘ziga xos xusu siy atg a 
ega) o ‘quv jarayonini tashkil etish va am alga oshirishga nisbatan tu rlic h a
yondashuvdir. Pedagogik tizim larning asosiy turlari q u y idagilardir:
— arxaik (ibtidoiy);
— qadim gi ( S h u m e r, Misr, Xitoyda e r a m iz d a n avvalgi u c h i n c h i
m ing yillik);
— avestiy (B aqtriya, Sug‘diyona, X o ra z m d a — e r a m iz d a n avv. V I I — 
VI asrlar);
— y u n o n (Ellins, r im -y u n o n , rim — e r a m iz d a n avv. V—I asrla r);
— o ‘rta asr (d o g m atik , sxolastik V—XVI asrlar);
— yangi (tu shuntirish, tu s h u n tir is h - k o ‘rgazm ali, d a s tu rla s h tirilg a n , 
masofali o ‘qitish m u a m m o li-d a stu rla sh tirilg a n , k o m p u te rla s h tirilg a n
innovatsion);
— xorijiy (tushuntirish, tu sh u n tir is h - k o ‘rgazmali, dastu rlash tirilg an , 
m u am m o li-d as tu rlas h tirilg a n , k o m puterli o 'q itis h , m asofali, I n t e r n e t
y o rd a m id a o ‘qitish va shu kabilar).J
Avesto g'oyalariga k o ‘ra shakllangan pedagogik tizim e r a m i z d a n
avvalgi V II—VI asrlarda, M arkaziy Osiyo h u d u d i d a z a rd u sh tiy lik din i 
yuzaga kela boshlaganda tashkil topdi. «Avesto» zardushtiylik m u q a d d a s
m anbayi b o ‘lib, u o ‘z davrining ensiklopediyasi hisoblagan. «Avesto» 
g ‘oyalariga b i n o a n b o lalar va yoshlarni o ‘qitish h a m d a t a rb iy a la sh
quyidagilardan iboratdir:
1) diniy va m a ’naviy tarbiyalash;
2) jism oniy tarbiya;
3) o ‘qish va yozishga o ‘igatish.
Yoshlarni tarbiyalashda o n a yerga, a t r o f - m u h i t, ta b ia tg a m u h a b b a t
hissini uyg‘otish m u h im y o ‘nalish h isoblangan. «Avesto»da b a r k a m o l
shaxs obrazi h a q id a a n iq tasavvurlar ifoda etilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi


iM untazam o ‘qitishning ilk turi qadimgi y u n o n faylasufi Suqrot 
( e ra m iz d a n avvalgi 4 6 9 —399 er. avv. yillar) va uning o ‘quvchilari 
to m o n id a n keng qoMlagan vordamchi savollarea iavob topish m etodi 
hisoblanadi. Bu m etod suqrotcha suhbat metodi nom ini olgan. 0 ‘qituvchi 
(faylasuQ o ‘quvchida qiziqish, bilishga intilishni uyg‘otadigan savoldan 
foydalanadi, m u lo h aza yuritish asosida o ‘quvchini voqea-hodisalarning 
mohiyatini idrok etishga u n d a y d j j O ‘qituvchining mulohazasi k o ‘pincha 
ritorik savollarni m u h o k a m a qilish bilan t o ‘Idirilib turiladi. Suqrotcha 
su h b atlar bir yoki bir n e c h a o ‘quvchilar ishtirokida tashkil etiladi.
D oem atik o ‘qitish — ja m o a asosida idrok etish faoliyatining ilk turi 
b o ‘lib, o ‘rta asrlarda keng tarqalgan. 0 ‘rta asrlarda, G ‘arbiy Yevropada, 
dogm atik o ‘qitishda lotin tili, Markaziy Osiyo mamlakatlarida esa arab 
tili yetakchi o ‘rin tutgan.j M usulm on pedagogik konsepsiyasi sezilarli 
intellektuallik xususiyafiga ega b o ‘lgan. Komillikka bilimlaridan faol 
fovdalana oladigan odam gina erishishi mumkin deb hisoblangan. «Haqiqiy 
g ‘oyalar» (Abu Ali ibn Sino. «Donishnom a» «Bilimlar kitobi»), haqiqiy 
bilimlarni o ‘zlashtirishga ikki t o ‘siq xalaqit qiladi: so‘zlarining aniq va 
fikrlarining tushunarli emasligi. Mazkur kamchilikni bartarafetishda logika 
alohida o ‘rin egallaydi. M u su lm o n m amlakatlarida bolani o ‘qitish va 
tarbiyalashda u t o m o n id a n Q u r ’onning arab tilida yod olinishi bilim 
egallashning asosiy sharti hisoblangan. Bundan tashqari XV—VII asrlarda, 
bir qator maktablarda fors tili ham o ‘igatilgan. Asosiy ta ’limni bolalar 
m aktablar — boshlang‘ich m aktabda olganlar (m uqaddas kitobni o ‘qish 
va talqin qilish m ashg‘uIotlari, o ‘qish, yozish va hisobga o ‘rganganlar).
, D ogm atik o ‘qitishda o ‘quvchilam ing asosiy faoliyatlari tinglash. o ‘aish. 
vod olish. eslab qolish va m atnni so‘zm a-so‘z takrorlashdan iborat b o ‘lgan^ 
Oliy t a ’lim m a d ra s a la rd a berilgan. M o v aro u n n ah rd ag i eng yirik 
o ‘q u v m a s k a n l a r i s i r a s i g a S a m a r q a n d , B u x o r o , U r g a n c h va 
G ‘ijduvondagi m adrasalarni kiritish m umkin. Bu m a ’rifiy m arkazlam ing 
rivojlanishi XV-^VH asrlarga t o ‘g ‘ri kelgan. M adrasalarda, o ‘qitish fors 
t i lla r id a p l i b b o rilg a n . T a l a b a l a r m ajburiy t a rz d a arab tilini h am

Yüklə 24 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   243




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin