‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

TA’L IM O L G A N L I K N I T A SH X IS E T IS H 1
T a ’lim olganlikni tashxis etishnin 
5
mohiyati. Tashxisning mohiyati 
haq ida g a p irish d a n o ld in tash x is *ii u m u m iy yondashuv h a m d a
tashxislashni amaliy pedagogik f a o l i y s t jarayoni sifatida farqlab olaylik. 
Tashxis —
bu d i d a k t ik ja r a y o n lc e c h ad ig a n barcha s h a ro itla rn i 
oydinlashtirish, uning natijalarini b e lg i la s h demak. Tashxissiz didaktik 
jarayonni samarali boshqarish, m a v j u d sharoit uchun optimal natijalarga 
erishish mumkin emas.
T a ’lim olganlikni tashxislash o r q a l i erishilgan natijalar va t a ’lim 
olganlik ajratib olinadi. Shuningdek, t a ’lim olganlik tashxislash vaqtida 
belgilangan m aqsadni amalga o s h i r i sh darajasi sifatida ham qaraladi. 
Didaktik tashxislashning 
m aqsadi
o ‘ jihatlarni uning mahsuli bilan b o g ‘ liq holda, o ‘z vaqtida aniqiash, 
baholash va tahlil qilishdan iborat.
Yuqoridagilardan m a ’lum b o £labilim, ko‘nikma va malakalarini a n ’a xiaviy tekshirishga nisbatan kengroq 
va chuqurroq m a ’no kasb etadi. T a ’l imni baholash yoki tekshirish faqat 
natijalarni qayd etadi, biroq ularrx ing kelib chiqishini izohlamaydi. 
Tashxis natijalarni ularga erishish \* /о ‘11ап va vositalari, usullari bilan 
aloqadorlikda baholaydi, t a ’lim m a ln s u lin in g shakllanish jarayonlari va 
bosqichlami aniqlaydi.Tashxislash n s z o r a t , tekshirish, baholash, statistik 
m a ’lumotlar t o ‘plash, ularni t a h l il qilish, dinamika, tendensiyalarni 
aniqiash, voqealarning keyingi rivo_jini taxminlashni o ‘z ichiga oladi.
17-chizma. Tashxislashrt in g asosiy tarkibiy qismlari
1 U s h b u m avzu m o h iy a tin i o c h ib b e rish » . d a l.P .P o d la s iy q a rash la rid a n fo y d a la n ild i 
(П о д л а с ы й И .П . П е д а го г и к а . В 2-х к н . Ж н . 1. - М о сква, В ладос, 2001).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0
‘quvchilarning bilim, ko ‘nikma va malakalarini nazorat qilish, 
b a h o la s h tashxislashning zaruriy tarkibiy qismlari sanaladi. Ular 
pedagogik texnologiyaning a n c h a qadim iy usullaridir. N azorat va 
baholash maktab amaliyoti rivojining doimiy ham rohi b o ‘lib kelgan. 
Shunga qaramay, bugun ham baholashning m azm uni, texnologiyalari 
h aqida qizg‘in munozaralar davoin etm oqda. Avval boMgani kabi 
pedagoglar baho nimani qayd etishi lozimligini aniqlashga urinmoqdalar. 
U l a r b a h o nimani ko‘rsatishi lozimligi: t a ’lim oluvchi o'zlashtirishning 
qat’iy belgilovchisi sifat ko‘rsatkichi boMishi kerakmi, yo aksincha, u 
yoki bu taMim tizimining ustunligi va kamchiliklarining ko‘rsatkichi 
boMishi kerakmi degan masalada bahslashib kelmoqda.
TaMimni baholashda ziddiyatli qarashlarning tugMlishini buyuk 
pedagog Ya.A.Komenskiy ham t a ’kidlab o ‘tgan edi. U pedagoglarni 
o ‘zlari ega boMgan baholash h u q u q id a n aql bilan foydalanishga 
chaqirgan. T a ’lim oluvchilarga nisbatan nazoratning obyektiv boMishiga 
erishish didaktik tizimlarning asosida yotadi.
Olimlarning ta ’kidlashicha, demokratlashgan t a ’lim tizimida yuzaki 
(formal) nazorat boMmasligi lozim. Didaktik nazorat o ‘qitishning o ‘ziga 
xos metodi sifatida aniq ifodalangan taMim beruvchi, rivojlantiruvchi 
yo‘nalganlikga ega boMishi, o ‘z - o ‘zini nazorat qilish bilan birlashishi, 
eng avvalo, ta ’lim oluvchining o ‘zi uchun zarur va foydali boMishi lozim.
T a ’lim tizimini demokratlashtirish bilim, ko‘nikm a va malakalarni 
n a z o ra t va b a h o la sh d a n e m a s , balki b a h o y o r d a m i d a o ‘qishga 
u n d a s h n i n g eskirgan s h a k ll a r i d a n voz k e c h is h n i t a l a b q ila d i. 
0
‘quvchilarning o ‘quv mehnatini rag‘batlantirishning yangi usullarini 
izlash, t a ’lim va tarbiya sohasida kuch t o ‘plab borayotgan shaxsiy foyda 
tamoyili yangicha yondashuvlarni belgilab beradi. Tashxislash tizimida 
baho rag‘batlantirish vositasi sifatida bir qator afzalliklarga ega boMadi. 
Birinchi navbatda, baholovchi fikrlar (ballar) qoMlanishi m um kin 
boMgan tashxislash natijalari shaxsning o ‘z darajasini belgilashga 
ko‘maklashadi, bu esa raqobatli t a ’lim sharoitlarini yaratishda m uhim
omil sanaladi. T a ’lim (shuningdek, nazorat)ning ixtiyoriyligi tamoyili 
bilan boyitilgan baho o ‘tmishda ko ‘plab ouquvchilar uchun majburiy 
t a ’limning zaruriy vositasidan shaxsiy reyting — insonning jamiyatdagi 
mavqei ko ‘rsatkichini tadrijiy aniqlash usuliga aylanadi.