‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

41-chizm a. Metodik Kengash hujjatlari
344
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T a ’lim m uassasasida fanlar yoki bir-biriga yaqin b o ‘lgan f a n la r 
turkumlari bo‘yicha M etodikabirlashmalari
1
faoliyat k o ‘rsatadi. M eto d ik a 
b i r l a s h m a l a r i n i n g m a q s a d i o ‘q i t u v c h i l a r n i n g m e t o d i k va k a s b i y
m ahoratlarini takomillashtirish, o ‘quvchilarga t a ’lim-tarbiya berishga 
q o ‘yilgan hozirgi z a m o n talablarining bajarilishini t a ’minlash b o ra sid a 
o ‘zaro yordam ni tashkil etish, ijodiy tashabbuslarni uyg‘unlashtirish va 
t a ’lim-tarbiya berishning zam onaviy usullarini ishlab chiqishdan iborat.
M etodika birlashm aiari o ‘zida M e to d ik a Kengashining vazifalarini 
aks ettiradi. Shu bilan birga M etodika birlashmaiari quyidagi vazifalarni 
h a m am alga oshiradi:
81) fanlar b o ‘yicha taqvim iy, m avzuiy rejalarni tasdiqlashga tavsiya 
etish;
82) oraliq va y a kuniy n az o ratlar u c h u n o ‘q ituvchila r t o m o n i d a n
tayyorlangan sinov m ateriallarini tasdiqlash;
83) ilg‘or o ‘qituvchilarning ish tajribalarini o ‘rganishni tashkil qilish 
1
va om m alashtirish;
84) tegishli y o ‘nalish yoki fan b o ‘yicha t a ’lim muassasasida m e to d ik
1
t a ’m inotga boMgan ehtiyojni aniqlash;
85) darslarni o ‘za ro kuzatishlarni tashkil qilish, natijalarni tah lil 
etish va mutaxassislarga am aliy y o rd a m berish;
I 
86
) t a ’lim m e todlarini o ‘rganish m a q sa d id a o ch iq darslarni tash k il 
I 
e t i s h , iIg‘o r p e d a g o g i k t a j r i b a l a r g a d o i r t a k l i f l a r n i o ‘ r g a n i s h ,
I 
um um lashtirish va om m alash tirish ; 
i 
87) yosh m utaxassislarga m eto d ik y o rd a m berish; 
i 
88
) k o ‘rgazma va k o ‘rsatmali vositalardan foydalanish b o ‘y ic h a
, 
m e to d ik tavsiyalarni berish;
89) 
fan xonalarining m e ’yoriy hujjatlar talablari asosida jihozlanishini 
tashkil etish.
U m u m i y o ‘r t a t a ’lim m a k t a b l a r i d a M e t o d i k a b i r l a s h m a i a r i
bosh lan g ‘ich t a ’lim y o ‘nalishi b o ‘yicha bitta, V—XI sinflarda esa o ‘quv 
rejasidagi alohida fa nla r b o ‘yicha tashkil etiladi. Agar u yoki b u fan 
b o ‘yicha o ‘qituvchilar soni uch n afa rd a n k am b o ‘lsa, u h o l d a fan 
o ‘qituvchilari shu tu rk u m d a g i fan o ‘qituvchilari bilan birgalikda b itta
M e t o d i k a b irla sh m a s ig a b ir la s h a d ila r , A k a d e m i k lits e y la rd a h a m
M e to d ik a birlashm aiari xuddi shu ta rz d a tashkil qilinadi. K a s b - h u n a r
kollejlarida esa kafedralarda o ‘qiti!adigan fa n la r b o 'y ic h a M e t o d i k a
birlashm aiari tuziladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M etodika birlashm asiga t a ’lim muassasasi Pedagogika Kengashi 
qaroriga asosan ijodkor va tajribali o ‘qituvchilardan t a ’lim muassasasi 
direktorining b u y ru g ‘i bilan rahbar tayinlanadi. M etodika birlashmasi 
hujjatlariga m e to d ik a birlashmasi hisobotlar, m eto d ik a birlashm asi 
faoliyatiga aloqador b o ‘lgan a ’zolari haqida m a ’lumot, ish rejasi, yig‘ilish 
b a yonnom ala ri, o ‘q u v -m e to d ik hujjatlar nusxasi kiradi.
P edagog k a d r la r m alakasini oshirish. F a n -te x n ik a taraqqiy etib, 
ijtimoiy m u n o sa b a tla r m azm u n i axborotlarga tobora boyib borayotgan, 
fan olamidagi yangiliklar, psixologiya-pedagogika fani rivoj to payotgan 
bir davrda o 'q itu v c h ila rn in g o ‘z ustida mustaqil ravishda ishlashlari, 
m alakalarini oshirib borishlari, mustaqil izlanish k o 'n ik m asig a ega 
bo'lish va ijodkor bo'lishlarini talab qiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasining «K adrlartayyorlash milliy dasturi»da 
belgilab q o ‘y ilganidek, h a r j ih a td a n b a rk a m o l, m ustaqil fikrlovchi 
yoshlarni tarbiyalash u c h u n bugungi kun o'q ituvchisi siyosiy, ilmiy- 
m eto d ik va u m u m p e d a g o g ik saviya, o ‘z ishiga ijodiy yondashish, o ‘z 
b u rc higa n isb atan fidoiy bo'lishga b o g ‘liqdir. Bu dolzarb m asalani 
sam arali hal qilish k o ‘p j ih a td a n t a ’lim muassasasi rahbari, ularning 
t a ’li m - t a r b i y a n i b o s h q a r i s h l a y o q a tla r i h a m d a p e d a g o g k a d r l a r
m alakasini oshirishni tashkil etish va nazorat qilishga bog‘liqdir.
P ed ag o g k a d r la r n i q a v ta tavvorlash va m alakasini o s h i r i s h d a n
m a q s a d o ‘q i t u v c h i l a r n i n g ijodiy i m k o n i y a t l a r i n i r i v o j l a n t i r i s h ,
u l a r n i n g k a s b i y b i l i m l a r i n i t a k o m i l l a s h t i r i s h , n a t i j a d a e s a
o ‘q u v c h i l a r g a t a ’l i m - t a r b i y a b e r is h s if a t in i k esk in o s h i r i s h d a n
i b o r a t d i r . T a ’l i m - t a r b i y a i s h l a r i n i n g m u r a k k a b l a s h i b b o r i s h i
o ‘q itu v ch i o ld i d a t u r g a n vazifalarni k e n g a y tir m o q d a . S h u n g a k o 'r a ,
p e d a g o g la rn in g m a l a k a s in i oshirish tiz im id a u larni ijodiy izlanishga 
o d a t l a n t ir i s h , i j o d k o rlik d a g i faolligini ra g ‘b a tla n tirish m a q s a d ig a
m u vofiq ish olib b o ris h m u h i m a h a m iy a tg a egadir. Shu m a q s a d d a
pedagogik k a d r la r m a la k a sin i oshirishning bir q a n c h a shakllari ishlab 
chiqilgan. Bu s h a k lla rd a n nafaqat m aktab pedagoglarining m alakasini 
o s h i r i s h d a g i n a
e m a s
o ‘r t a
m a x s u s
k a s b - h u n a r
t a ’l i m i
m u a s s a s a la r i n i n g ra h b a r la r i h a m x a b a r d o r b o ‘lishlari va u l a r d a n
m uvaffaqiyatli f o y d a la n a olishlari lozim. P edag o g larn in g m ala k a sin i 
osh irish sh ak llari q u y id a g i ikki g u ru h g a b o ‘linadi:
1. T a ’lim m uassasasi doirasida m alaka oshirish yo'llari:
— t a ’lim m uassasasida fanlar b o ‘yicha tuzilgan m etod birlashm alar;
— t a ’lim m uassasasi pedagogik kengashi;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— t a ’lim m uassasasida tahkil etiladigan doim iy harakatdagi s e m in a r 
o'qishlar;
— m aqsadli o c h iq darslar;
— konferensiya va pedagogik o ‘qishlar;
2. T a ’lim m uassasasidan tashqari m a la k a oshirish y o ‘llari:
1. Pedagoglarni qayta tayyorlash va m alakasini oshirish institutlari:
— ishlab chiq arish d a n ajralgan h o ld a m arka z, viloyat va t u m a n d a
o ‘tkaziladigan kurslar;
— murabbiylik asosidagi kurslar;
— eksternat ko'rinishidagi kurslar;
— qisqa m ud d atli kurslar;
— erkin tinglovchilar kurslari;
— sirtdan va q a tn a b t a ’lim o linadigan kurslar;
— m u am m o li (m aqsadli) kurslar;
— shaxsiy reja asosida tashkil etiladigan kurslar;
— mualliflik kurslari;
— doim iy harakatdagi kurslar.
2. M a k ta b g a c h a b o lalar m uassasalari xodim la rin in g m a la k a s in i 
oshirish respublika kurslari.
3. T u m a n M etodika kabineti t o m o n id a n pedagoglam ing m alak a sin i 
oshirish ishlari:
— ilm iy-m etodik, pedagogik yoki am a liy konferensiyalar, s e m i n a r , 
sem inar-kengashlar;
— b ir m u a m m o yoki m a v z u a s o s i d a ta s h k i l e t i l g a n d o i m i y
harakatdagi sem inarlar;
— t u m a n fan o 'q ituvchilari m e to d ik a uyushm alari;
— tayanch va ilg‘o r tajriba m uassasasi ishlari;
— t a ’lim m uassasasi rahbarlari M e to d ik a uyushm alari;
— pedagogik o ‘qishlar.
4. Radio va televideniye orqali beriladigan eshittirishlar, m a t b u o t
sahifalari.
P e d a g o g k a d r la rn i a t t c s t a t s i y a d a n o ‘tk a z ish . P ed a g o g k a d r l a r
attestatsiyasi ularning kasbiy m a h o ra tla rin in g o ‘sishini rag‘b a tla n tirish , 
t a ’lim -tarbiyada ilg‘o r pedagogik tex n o logiyalarni yaratish va u la rn i 
q o ‘llash, m a ’n a v iy - m a ’rifiy y o ‘nalishlardagi natijalarni xolis b a h o l a s h ,
egallab tu rg an yoki d a ’vogarlik q ilin a y o tg a n toifa va la v o z im la rg a
m unosiblikni a niqlash, t a ’lim m u assasalarida t a ’lim -tarbiya j a r a y o n i
sifatini oshirish m a q sa d id a o ‘tkaziladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

P ed a g o g k a d r la r atte sta tsiy a si 5 yilda b ir m a r t a 0 ‘z b e k is to n
RespubIikasi V azirlar M ah k a m a si huzuridagi Davlat test M ark azi 
tarkibidagi «K adrlar tayyorlash sifatini nazorat qilish, pedagog kadrlar 
va t a ’lim muassasalari attestatsiyasi boshqarm asi h a m d a Xalq t a ’limi 
Vazirligi bilan birgalikda ishlab chiqilgan jadvallar asosida tashkil etiladi. 
Xalq t a ’limi tizimi p eda gog kadrlar tarkibiga p ro fe ss o r-o ‘qituvchi, 
o ‘qituvchi, m etodist, tarbiyachi, psixolog, defektolog, logoped, sport 
instruktori, m usiqa va t o ‘garak rahbarlari kiradi.
Pedagog kadrlar attestatsiyasini tashkil etish jara yonida quyidagi 
ishlar am alga oshiriladi:
90) pedagog k ad rla r o ‘z mutaxassisligi h a m d a m e ’yoriy-huquqiy 
va m a ’n a v iy -m a ’rifiy y o ‘nalishlar b o ‘yicha test sinovidan, su h b a td a n
o ‘tkaziladilar;
91) pedagog o ‘q itayotgan fan b o ‘yicha o ‘quvchilarning bilim va 
o 'zlashtirish darajasi o ‘rganiladi;
92) o ‘q u vchilar o ‘rtasida sotsiologik s o ‘rovlar o ‘tkaziladi.
P edagogning u m u m iy bali test, suhbat natijalari, o ‘quvchilarning
bilim darajasi, iimiy, o ‘q u v -m e to d ik ishlari va ixtirolari, ijodiy ish lari, 
ish staji, pedagogning komissiya tom onidan o ‘rganilgan kasbiy mahorati 
va rahbariyat t o m o n id a n berilgan baholar yiqindisidan iborat b o ‘ladi.
Maxsus m ak tab lar, m aktabga cha va m a k ta b d a n tashqari t a ’lim 
m u ass asa la ri, m a d a n i y a t , sport, s a n ’at so h alari pedagog kadrlari, 
m u h a n d i s - p e d a g o g k a d r l a r va is h la b c h i q a r i s h u s t a l a r i o ‘z 
mutaxassisliklari b o 'y i c h a s u hbatdan o ‘tkaziladilar.
Pedagog kadrlar u c h u n m e ’yoriy-huquqiy va m a ’n a v iy -m a ’rifiy 
y o ' n a l i s h l a r b o ‘y i c h a
t e s t
s a v o l l a r i
t o ‘p l a m i
0
‘z b e k i s t o n
R e s p u b li k a s in in g K o n s titu ts iy a s i, « T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i ,
«K a d rla r tayyorlash milliy dasturi», Davlat t a ’lim standartlari, milliy 
istiqlol g ‘oyasi va m a ’naviyat asoslari, yangi pedagogik texnologiyalarga 
oid m asalalardan iborat b o ‘ladi.
K o m issiy a a t t e s t a t s i y a n a tijalarig a k o ‘ra p e d a g o g n in g u s h b u
jarayondagi faoliyati «Attestatsiyadan o'tdi», «Attestatsiyadan shartli 
o ‘tdi» va «A ttestatsiyadan o ‘tm adi» tarzida baholanadi.
Mutaxassis toifaga ega pedagog «Attestatsiyadan o'tmadi» deb e ’tirof 
etilg an d a, s h u n in g d e k , tay a n c h m a ’Iumoti dars berayotgan faniga mos 
kelm aydigan p eda gog k ad rla r qayta tayyorlash kurslaridan o 't m a g a n
b o ‘lsa, tegishli t a ’lim muassasasi rahbari pedagogga o ‘z mutaxassisligiga 
k o ‘ra a ttestatsiyadan o ‘tishni h a m d a qayta tayyorlash yoki m alaka
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oshirish kursida m alak a oshirishni t a k l if qiladi. M az k u r takliflarga rozi 
boMmagan o ‘qituvchilarning m ehnat shartnom asi (amaldagi qonunchilik 
asosida) b ek o r qilinadi.
«A ttestatsiyadan o'tm ad i» deb to p ilg a n pedagoglar h a m d a qayta 
tayyorlash yoki m alaka oshirish kursiga yuborilgan pedagoglar bir yildan 
s o ‘ng qayta attestatsiyadan o ‘tkaziladilar.
Yosh o ‘q i tu v c h ila r bilan is h la s h . Y o s h o ‘q i t u v c h i la r n i n g h a r
t o m o n la m a yetuk mutaxassis b o ‘lib yetishishlari bugungi k u n n in g en g
d o lzarb m asalalaridan biridir. H a q iq a ta n h a m yosh o ‘qituvchi t a ’lim 
m uassasasi (u m u m iy o ‘rta t a ’lim, o ‘rta m axsus, k a s b - h u n a r t a ’lim i)ga 
ishga keldi deylik: uni o ‘q u vchilar bilan ishlashga tay y o r d e b ayta 
olam izm i?
T o ‘g ‘ri, oliy o ‘quv yurtida u yaxshi n azariy bilim larga ega b o ‘ladi 
va shu bilan bir v aqtda pedagogik a m a liy o td a n h am o ‘tib keladi. Biroq, 
u oliy o ‘quv yurt ini tam om la shi bilan o ‘qituvchi degan n o m g a ega 
b o ‘ladi. Tabiiyki, u n d a o ‘quvchilar bilan ishlash tajribasi yetarli emasligi 
bois m e h n a t faoliyatining birinchi yilidayoq bir q a to r m u a m m o la r g a
d u c h kelad i. Z e r o , yosh o ‘q i t u v c h i g a x a r a k t e r i t u r l i c h a boMgan 
o ‘quvchilarguruhi bilan ishlash oson kechm aydi. U o ‘z o ‘quvchilarining 
qobiliyat darajasi, o'zlashtirishdan o rtda qolayotgan o ‘quvchilar shaxsini 
o ‘rganishda ularning h ar biri o 'z ig a xos xotira, fikrlash layoqati va 
diqqatga ega boMishlarini hisobga olinaganligi sababli o ‘q u v c h ila rd a
bilimlarni hosil qilishni tartibga solish im koniyatini q o ‘ldan boy beradi. 
Yosh o ‘q ituvchining eng katta xatosi, u o ‘zini bilimi sayoz o ‘q u v c h ila r 
bilan ishlashdan olib qochadi. U n i n g u c h u n bilimi yuqori boMgan 
o ‘quvchilar bilan ishlash oson tuyuladi. N a tija d a qoloq o ‘q u v ch ilarn in g
tengdoshlaridan o rtd a qolishlari k u ch a y ad i, ularning rivojlanishi t a ’lim 
jarayonida tartibsiz kechadi.
Yosh o ‘qituvchilarga yo rd a m n i tashkil etish d a asosiy b o ‘g ‘in — bu 
ular bilan bevosita ishlashni yo‘lga q o'yishdir. Ularga m a ’ruzalar o ‘qish, 
nazariy m ash g ‘ulotlarni tashkil etish shart em a s , chunki ular oliy t a ’lim 
m uassasasida yetarli m a ’lu m otlarni o ladilar. Yosh o ‘q itu v ch i a m a liy
m aslahatlarga ehtiyoj sezadi. B u n d a y y o r d a m n i quyidagicha a m a lg a
oshirish m um kin: