Bilimlendiriw ministrligi

9-TEMA. KORRELYACIYALÍQ HÁM REGRESSIYALÍQ ANALIZ 
9.1. Ózara baylanıslar haqqında túsinik hám olardıń turleri
Turmısta barlıq hádiyse hám processler ortasında bir-biri menen belgili 
baylanıslar bolıp, olardı úyreniw statistikanıń áhmiyetli wazıypsı esaplanadı.
Ayrım belgiler basqa belgilerge tásir etip, olardıń ózgeriwine sebepshi 
boladı, yaǵnıy olar erkin ózgeriwshiler, basqaları eriksiz ózgeriwshiler. Sol 
sebepten belgiler eki túrge bólinedi. Basqa belgilerdiń ózgeriwine sebepshi 
bolatuǵın belgler faktor belgiler, al faktor belgilerdiń tásirinde ózgeretuǵın belgiler 
nátiyje belgiler dep ataladı. Máselen, miynet ónimdarlıǵı hám ónimniń ózine túser 
bahasın alsaq, miynet ónimdarlıǵınıń artıwı ónimniń ózine túser bahasınıń 
kemeyiwine alıp keledi. Bunda ónimniń ózine túser bahası nátiyje belgi bolıp, onıń 
ózgeriwine tásir etiwshi faktor, yaǵnıy miynet ónimdarlıǵı faktor belgi esaplanadı.
Belgiler ortasındaǵı baylanıslardıń хarakterine qarap baylanıslar eki túrge 
bólinedi: 
1)
Funkcional baylanıs; 
2)
Korrelyaciyalıq baylanıs. 
Funkcional baylanıslarda 
bir ózgeriwshi belginiń hár bir mánisine basqa 
ózgeriwshi belginiń bir yaki bir neshe anıq mánisi sáykes keledi. Bunday 
baylanıstıń áhmiyetli ózgesheligi sonnan ibarat, bunda barlıq faktorlardıń tolıq 
dizimin hám olardıń nátiyje belgi menen baylanısın tolıq dáliylewshi teńlemeni 
jazıw múmkin. Máselen, úshmúyeshliktiń maydanı (
S
) tek onıń ultanı (
a
) menen 
biyikligine baylanıslı bolıp, baylanıs 
𝑆 =
1
2
𝑎ℎ
formula menen tolıq ańlatıladı. Bul 
jerde “
a
” hám, “
h
” faktor, 
1
2
proporcionallıq koefficient. 
Faktorlardıń sanına qarap funkcional baylanıslar bir yaki kóp faktorlı boladı. 
Olardan sociallıq pánlerge qaraǵanda anıq pánlerde júdá keń paydalanıladı, sebebi 
funkcional baylanıslar tábiyiy hádiyselerde kóp ushıraydı. 
Faktor belginiń hár bir mánisine nátiyje belginiń anıq mánisleri emes, bálki 
hár qıylı mánisleri sáykes kelse, bunday baylanıslar