S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi



Yüklə 1,18 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə57/67
tarix21.12.2023
ölçüsü1,18 Mb.
#187611
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   67
тарихий грамматика

 
(HSHA 83). 
 
Bir mahal:
Xah bir mahalda birav uchun aytg’an, xah biravnың ruq’asыg’a 
javab yыbarg’an
(HPM 82).

Andыn sөңrә: 
Sabzavarda qaza mansabыnы aңa bergәndүrlәr, andыn sөңrә 
Isfarayыnda qazi bolg’andur
(MN 58).

Muddatidurkim:
Vә Kirman viloyatida hukumat qыldы vә muddatidurkim
padshah eshigidә amarat devanыda muhr basadur
(MN 184).
 
Ushbu misolda 
voqealarning ketma-ket ro’y berishi predikatlar orqali ham shakllangan. Birinchi 
denotatning predikati o’tgan zamon fe’l shakli bilan ifodalangan bo’lsa, keyingi 
denotatning predikati hozirgi-kelasi zamon fe’l shakli bilan ifodalangan.
3. 
Sabab-natija mazmuni ifodalangan

Sabab-natija munosabati haqida gapirar ekan, G’.Abdurahmonov bunday 
munosabatning yuzaga kelishida faqat bog’lovchilar emas, balki sodda gaplar 
tarkibidagi ayrim bo’laklarning semantikasi rol o’ynashini ta’kidlaydi 
(Abdurahmonov G’., 1958, 73).
Misollarga murojaat qilaylik: 
«Minjohun-najot» qasidasыda hidayat 
tariyqыn tүzүb-men vә zalalat ahlыg’a najat shahrahыn kөrgүzүb-men 
(ML 
124).
Ushbu misolda 
Hidoyat tariyqi – najot shohrohi
so’z birikmasi oppozitiv 
munosabatni yuzaga keltirmoqda. 
Hidoyat tariyqi
 
so’z birikmasining semantikasi 
najot shohrohi
 
orqali izohlanmoqda. 
Hidoyat tariyqi
 
leksik birikmasining 
mazmuni 
to’g’ri yo’lga etaklash yo’li yoki qoidasi 
demakdir.
 
Najot shohrohi esa 
najotning katta yo’lidir. Hidoyat tariyqi – najot shohrohi 
izohlovchi-izohlanmish 
munosabati orqali sabab-natija mazmuni kelib chiqqan. Demak, zalolat ahli 
uchun najot yo’li bu hidoyat tariyqidir, ya’ni uni o’rganish, undan ogoh bo’lish. 
Zalolat ahli hidoyat tariyqini o’rganish orqaligina to’g’ri yo’lga chiqish mumkin.
Ma’lumki, hozirgi o’zbek tilida 
ammo
 
grammatik shaklining o’zaro zid 
bo’lgan sodda gaplarni bir-biriga bog’lashi tilshunoslar tomonidan e’tirof etilgan. 
Lekin eski o’zbek tilida bu shakl bir-biriga zid bo’lmagan sodda gaplar tarkibida 
ham qo’llanadi. 
Va
 
shakli esa zidlov munosabatli qo’shma gaplar tarkibida ham 
kelgan. Bunday holatlar ham mazkur shakllarning sodda gaplarni bog’lashda 
asosiy vosita ekanligiga shubha uyg’otadi.
Ammo

Yüklə 1,18 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   67




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin