Dərslik Bakı Dövlət Universitetinin və digər ali məktəblərin müəllim və

enerji blokadası 
yarılmış, əhali isə sözün əsil mənasında aclıq və ölüm 
təhlükəsindən xilas olmuşdu. Eyni zamanda Ermənistanın Naxçıvana 
hücumlarının qarşısı da onun rəhbərliyi altında qətiyyətlə alınmışdı. 
1992-ci ilin oktyabr ayında Heydər Əliyevin Naxçıvanı ağır 
vəziyyətdən çıxarmaq üçün atdığı müstəqil addımları separatçılıq kimi 
qiymətləndirən Azərbaycan Xalq Cəbhəsi hökuməti 1992-ci ilin oktyabrın 
24-də onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq üçün hərəkətə keçdi. Lakin bu cəhd 
uğursuz oldu. 
Naxçıvan əhalisinin böyük əksəriyyəti 
ayağa qalxdı və 50 
mindən çox adam H. Əliyevi müdafiə etmək üçün Ali Məclisin binasının 
qarşısına yığışdı. Əhalinin təzyiqi ilə Xalq Cəbhəsinin silahlı dəstələri dövlət 
idarələrindən qovulub çıxarıldılar. Bu hadisələrdən sonra 
Heydər Əliyevin 
xalq 
arasında nüfuzu daha da gücləndi. Xalqın müxtəlif təbəqələrinin, xüsusilə bir 
qrup ziyalının onun böyük siyasətə qayıtması haqqındakı müraciətləri cavabsız 
qalmadı. 1992-ci ilin noyabrın 21-də Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında 
Yeni 
Azərbaycan 
Partiyası 
yaradıldı. 
Onu Naxçıvanda hakimiyyətdən 
uzaqlaşdırmağa çalışan Xalq Cəbhəsi hökumətinə qarşı 1993-cü ildə 
Gəncədə 
hərbi qiyama hazırlıq gedəndə Heydər Əliyev siyasi uzaqgörənliklə qiyamçıları 
deyil, dövləti və prezident Əbülfəz Əliyevi müdafiə etdiyini açıq şəkildə 
bildirmiş və bütün qüvvələri prezidentin ətrafında birləşməyə çağırmışdı. 
1993-
cü il 4 iyun qiyamını yatırmaqda aciz qalan Xalq Cəbhəsi hökumətinin 
başçısı Əbülfəz Əliyev respublikadakı siyasi proseslərin çox təhlükəli həddə 
çatdığını dərk edərək kömək üçün məhz başqasına deyil, H.Əliyevə müraciət 
etmişdi. Onun dəvəti ilə 1993-cü il iyunun 9-da Naxçıvandan Bakıya gələn 
Heydər Əliyev Respublikanı ağır siyasi böhrandan çıxarmaq üçün bir neçə 
mühüm addım atdı. O, ilk növbədə iyunun 13 - 14-də Gəncə şəhərində hərbi 
360 

---

müxalifətin başçıları ilə danışıqlar apararaq siyasi böhrandan çıxış yollarını 
müəyyən etdi. Nəhayət, 1993-cü il iyunun 15-də Azərbaycan Respublikası Milli 
Məclisinin fövqəladə sessiyasında Heydər Əliyev Ali Sovetin sədri seçildi. 
Azərbaycan tarixində yeni bir dövrün başlanğıcım qoyan 15 iyun Milli Məclis 
tərəfindən 1997-ci ildə '’Milli qurtuluş günü" elan olunmuşdur. 
Respublikada yaranmış mürəkkəb siyasi prosesləri idarə etməkdə aciz 
qalan prezident Əbülfəz Əliyev (Elçibəy) iyunun 17-dən 18-nə keçən gecə heç 
kimə xəbər vermədən Bakını tərk edib, doğulduğu Naxçıvanın Ordubad 
rayonunun Kələki kəndinə getdi. O, bu ucqar dağ kəndindən ölkəni idarə etmək 
iddiasında olduğunu bildirdi. 1993-cü ilin iyunun 24-də Milli Məclis respublika 
prezidentinin səlahiyyətlərini Ali Sovetin sədri Heydər Əliyevə həvalə etdi. H. 
Əliyev siyasi böhrandan çıxmaq üçün, real hərbi gücə malik olsa da, heç bir 
siyasi idarəetmə bacarığı olmayan Surət Hüseynovu Baş nazir təyin edərək güc 
nazirliklərinə rəhbərliyi də ona tapşırdı. Məqsəd qiyamçı polkovniki ciddi 
nəzarət altında saxlamaqla, onu qeyri - qanuni hərəkətlərdən çəkindirmək idi. 
1993-cü ilin iyun böhranı Ermənistanın Qarabağ savaşında hücum 
əməliyyatlarını genişləndirməsi üçün əlverişli imkan yaratdı. İyunun 25-dən 
26-na keçən gecə Baş nazir S.Hüseynovun göstərişi ilə Milli ordu hissələrinin 
Ağdam cəbhəsindən çıxarılması vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. S.Hüseynova 
tabe olan qiyamçı 709 saylı hərbi hissə iyulun əvvəllərində Ağdama daxil 
olandan sonra özünümüdafiə qüvvələrinin bir hissəsinin döyüş mövqelərindən 
çıxanlması və Ağdam şəhəri düşmən tərəfindən intensiv surətdə atəşə tutularkən 
709-cu hərbi hissəsinin heç bir müdafiə tədbiri görməməsi fəlakətlə nəticələndi. 
Ağdamın özünümüdafiə qüvvələri 43 gün amansız düşmənlə qanlı döyüşlər 
aparsa da, şəhər iyulun 23-də ermənilər tərəfindən işğal olundu. Ağdam 
ermənilərlə savaşda 538 nəfər şəhid vermişdi. Ümumiyyətlə, Ermənistan 
qoşunlarının yay-payız hərbi əməliyyatları Azərbaycanın çox böyük ərazilər 
itirməsi ilə nəticələndi. Ağdamın ardınca, avqustun 23-də Cəbrayıl və Füzuli, 
avqustun 31-də Qubadlı, oktyabrın 30-da isə Zəngilan rayonları Ermənistan 
silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olundu. Qarabağ müharibəsində Azərbaycan 
xalqı ümumilikdə 20 min şəhid vermiş, döyüşlərdə 100 min nəfər yaralanmış, 5 
min nəfər əlil olmuş, 5 min nəfərə qədər insan isə əsir və girov götürülmüşdür. 
Qaçqın və köçkün əhalinin sayı 1 milyon nəfəri keçmişdir. 
Respublika üçün çox ağır hərbi - siyasi şəraitdə, 1993-cü il avqustun 
7-də Azərbaycanın cənub bölgəsində S.Hüseynovun silahdaşı Əlikram 
Hümbətov tərəfindən üzdəniraq qondarma "Talış - Muğan Respublikası"nın 
yaradıldığı elan olunmuşdu. Cənub rayonlarının əhalisinin ayağa qalxaraq 
separatçıları qətiyyətlə dəf etməsi və dövlət başçısı Heydər Əliyevin qətiyyətli 
səyləri nəticəsində Azərbaycanın cənub bölgəsi avqustun 23-də bütün təxribatçı 
qüvvələrdən təmizləndi. 1993-cü ildə ölkənin şimal - şərq sər 
361 

---

hədləri də yerli əhalinin gücü ilə sadvalçılardan təmizləndi. Beləliklə, 
Vətənimiz Azərbaycan parçalanmaq təhlükəsindən xilas oldu. 
Ermənistanı külli miqdarda hər cür silah - sursatla təchiz edən 
Rusiyanın Azərbaycana təzyiqlərini zəiflətmək məqsədi ilə respublikamız 
1993-cü il sentyabrın 24-də