Хalqarо munosabatlar va diplоmatiya tariхi fanindan ma’ruza matnlari

Shanxay hamkorlik tashkiloti 
1996 yilda Shanxayda, 1997 yilda Moskvada bo’lib o’tgan Xitoy, Rossiya, 
Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston davlat rahbarlarining sammitlarida harbiy 
sohada hamda chegara hududlarida o’zaro ishonchni mustahkamlash, qurolli 
kuchlarni qisqartirish to’g’risida shartnomalar imzolangan edi. 
Shu tariqa, «Shanxay forumi» yoki «Shanxay beshligi» tashkiloti tuzilgan edi. 
2001 yil 14-15 iyun kunlari Xitoyda navbatdagi Shanxay sammiti bo’lib o’tdi. 
Uning ishida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov qatnashdi va 
O’zbekistonning «Shanxay forumi»ga to’la huquqli a’zo bo’lishi to’g’risida 
bayonot imzolandi. O’zbekistonning «Shanxay forumi»ga kirishi munosabati bilan 
uning nomi 
Shanxay hamkorlik tashkiloti – ShHT, 
deb o’zgartirildi. O’zbekiston uning 
asoschilaridan biri bo’ldi. 
2001 yil iyunda bo’lgan sammit yakunida Shanxay hamkorlik tashkilotini 
tuzish to’g’risida deklaratsiya hamda terrorchilik, ayirmachilik va ekstremizmga 
qarshi kurash borasidagi Shanxay konventsiyasi imzolandi. 
2002 yil 6-7 iyun kunlari ShHT ga a’zo mamlakatlar davlat boshliqlarining Sankt- 
Peterburg shahrida navbatdagi sammiti bo’lib o’tdi. Muzokaralar yakunida 
ShHTga a’zo davlatlar rahbarlarining Deklaratsiyasi, tashkilotning ta’sis hujjati - 
ShHT Xartiyasi, ShHTga a’zo davlatlar o’rtasida Mintaqaviy antiterror tuzilmasi 
haqidagi bitim imzolandi. 2003 yil 29 may kuni Moskvada bo’lib o’tgan sammitda 
ShHT ning doimiy amal qiluvchi idoralari – Pekinda Kotibiyat va Toshkentda 
Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi (MATT) ijroiya qo’mitasini ishga tushirishga 
qaror qildi. Bu tashkilotlar 2004 yil yanvardan boshlab ish boshladilar. 
2004 yil 17 iyun kuni Toshkentda ShHT ga a’zo davlatlar rahbarlarining 
sammiti bo’lib o’tdi. Unda ikki asosiy masala – xavfsizlik va savdo-iqtisodiy 
hamkorlik bo’yicha muzokaralar bo’ldi. Sammitda 2004 yil mart oyida 

---

O’zbekistonda sodir etilgan terrorchilik harakati nafaqat O’zbekiston, balki butun 
Markaziy Osiyo mintaqasida vaziyatni izdan chiqarishga qaratilganligi qayd etildi. 
Butun dunyoda terrorchilik kuchayib, yadroviy, kimyoviy, biologik, elektron 
terrorchilik xavfi paydo bo’lganligi, terrorchilarning bazalarini yo’qotish, 
odamlarning ongini zaharlaydigan, terrorchilikni moliyalashtiradigan markazlarga 
qarshi keskin kurash olib borish zarurligi ta’kidlandi. 
Shu boisdan Toshkentda tashkil etilgan MATT zimmasiga axborot almashish, 
chegara va bojxona qo’mitalarining, maxsus xizmatlarning hamkorligini 
muvofiqlashtirish, shu orqali terrorchilik oldini olish vazifasi yuklangan. 
ShHT ning Toshkent sammitida savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish 
masalasiga alohida e’tibor berildi. Sammitda ShHT ga a’zo mamlakatlarni 
xavfsizlik orqali hamkorlik sari boshlaydigan tashkilotdir, deb ta’kidlandi. 
Sammitda iqtisodiy hamkorlikning quyidagi yo’nalishlarini rag’batlantirishga 
kelishib olindi: 
� transport infratuzilmasini rivojlantirish; 
� tabiiy mineral xomashyo zahiralarini o’zlashtirish; 
� suv-energetika zahiralaridan unumli foydalanish; 
� ekologiyaga oid masalalar, xususan, ichimlik suvi muammolarini hal qilish; 
� fan-texnika va yuqori texnologiya, energetika sohalarida integratsiyalashish; 
� investitsiyalar xavfsizligini kafolatlaydigan huquqiy poydevor yaratish, bu 
sohadagi to’siq va muammolarni bartaraf etish. 
Xitoy Xalq Respublikasi raisi XU Tszintao Xitoy hukumati ShHT 
doirasadagi 
iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishga 900 mln. AQSh dollari miqdorida kredit 
ajratishini ma’lum qildi. Sammit yakunida Toshkent deklaratsiyasi, ShHT ning 
vakolatlari va immunitetlari to’g’risidagi konventsiya, Narkotik vositalar va 
psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashda hamkorlik 
to’g’risidagi bitim, tashkilot va uning organlari faoliyatiga doir hujjatlar – jami 
o’nta hujjat imzolandi.