İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________ 53
F Ə S İ L IV. İNFORMASİYA EMALININ TEXNİKİ
VASİTƏLƏRİ
İnsan özünü və ətraf mühiti dərk etməyə başladığı
andan hesablamalar
aparmağa ehtiyac duymuşdur. Lap qədim zamanlardan bəri insanlar ətrafında
olan müxtəlif əşyaların miqdarını bilmək üçün bir-birindən fərqlənən sayma
üsulları axtarıb tapmağa çalışırdılar. İnsanlar üçün
ən səmərəli üsul əl və ayaq
barmaqları ilə saymaq üsulu olmuşdur. Çünki ibtidai insanlara digər say
üsullarında olduğu kimi xırda daşları və ya ağac parçalarını
gəzdirmək tələb
olunmurdu. İbtidai insan yaşadığı tayfada istifadə etdiyi heyvanların sayını əl
barmaqlarını açıq saxlamaqla digərinə bildirirdi. Bəs sayılanların sayı ondan artıq
olduqda ibtidai insan nə edirdi? Bu halda yəqin ki, ibtidai insan tayfa yoldaşını
köməyə çağırıb saymanı davam etdirmək üçün onun da əl barmaqlarından
istifadə edirmiş. Barmaqlarla saymağın əsas nöqsanı hesablama zamanı alınmış
nəticəni uzun müddət “yadda saxlamaq” imkanının mümkün olmaması idi.
Barmaqların məhz bu “nöqsanı” hesablama nəticələrini “yadda saxlaya” bilən alət
yaradılmasını ibtidai insanlar üçün zəruri etdi. Beləliklə onların qarşısında müxtəlif
say alətləri düzəltmək problemi durdu.
Çubuğun üzərində xətlər çəkilir və xətlərin sayı ilə hesabatlar aparılırdı. Bir
çox şərq xalqları hesablamaları aparmaq üçün düyünlənmiş
iplərdən istifadə
edirdilər. Ədədlərin cəmlənməsi müfafiq sayda düyünlərin vurulması ilə, çıxılması
isə əksinə, düyünlərin açılması ilə həyata keçirilirdi. Lakin nə üzərində xətlər olan
çubuqlar, nə də ki, düyünlənmiş iplər aparılan sadə hesablamalarda insanın
tələbatını ödəyə bilmirdi.