Dərs vəsaiti Bakı 2023

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

8.
 
QEYRİ-METALLARDAN MƏMULAT HAZIRLANMA 
ÜSULLARI 
 
8.1. Plastik kütlələr, onların fiziki halı və strukturu 
Yüksək fıziki-kimyəvi, mexaniki və texnoloji xassələrə 
malik plastik kütlələrin istehsalı, belə perspektiv materiaiiarın 
texnikanın müxtəlif sahələrində geniş tətbiq olunmasına, 
konstruksiyaların təkmilləşdirilməsinə, məhsulun maya dəyərinin 
aşağı salınmasına və əmək məhsuldarlığının yüksəlməsinə imkan 
yaradır. Texnikada piastik kütlələr nəinki metalın əvəziəyicisi, 
həm də tam sərbəst konstruksiya materialı kimi istifadə edilir. 
Polimerlə rin sürətli inkişafı, xam material ehtiyatiarının qeyri 
məhdud m'ıqdarda olması, az əmək sərfi ilə sadə üsullarla qiymətli 
kompleks xassələrə malik məmulat iştehsalının mümkünlüyü ilə 
izah olunur. 
Plastik kütlələr-
əsası təbii və ya sintetik yüksəkmolekulyar 
birləşmələrdən ibarət olan materiallardır. Yüksəkmolekuiyar 
birləşmələr öz aralarında baş valentlik qüvvələri ilə ardıcıl 
əlaqəiənmiş 
çoxsaylı 
aşağımolekulyar 
birləşmələrdən 
(monomerlər) ibarətdir. Eyni struktur həiqələrindən ibarət oian 
böyük 
molekulalar 
(makromolekulalar)
 
polimer
adlanır. 
Polimerlərin makromolekulalarının forması xətti, yayılmış şəbəkə, 
boşluqiu fəza (calaqli) şəkillərdə ola bilər. 
Xətti makromolekulalar (şəkil 8.1 a), atomları öz aralarında 
kovalent əlaqə ilə birləşmiş, zəncir şəklinə malikdir. Ayrı-ayrı 
zəncirlər molekulalararası qüvvələr ilə birləşir; bu qüvvələr xeyli 
dərəcədə polimerin xassələrini formaiaşdırır. Zəncirlərdə 
şəbəkələnmə (şəkii 8.1 b) oiduqda moiekulalar arası qüvvələr 
zəifləyir, bunun sayəsində polimerin yumşalma temperaturu aşağı 
düşür. Boşluqlu fəza strukturları (şəkil 8.1c) polimerlərin ayrı-ayrı 
zəncirlərinin 
kimyəvi 
birləşməsi 
(calanması) nəticəsində 
polikondensasiya və ya polimerizasiya nəticəsində alınır. 

---

Şək. 8.1. Polimer molekullarının quruluş sxemi: 
a - xətti;
 b
- şəbəkələnmiş; c – calaqlı 
«Calaqlı» polimerin xassələri üçün eninə əlaqələrin tezliyi 
böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə əlaqələr nisbətən seyrək 
yerləşdikdə, torvari şəkilli polimer alınır. Molekulaları xətti 
strukturaya malik polimerlər yaxşı həll olmaq qabiliyyətinə 
malikdir; belə ki, həlledicinin molekulaları makromolekulalar 
arasına yayıla bilir və molekulalararası qüvvələri zəiflədir. Torvarı 
strukturiu polimerlərdə həllolma qabiliyyəti yoxdur, onlar 
həlledici təsirindən şişir. Polimerdə eninə əiaqəirin yerləşmə 
tezliyi artdıqda praktiki olaraq, onda həllolma və ərimə getmir. 
Makromolekulaların yerləşməsi və qarşılıqlı əlaqəsindən 
asılı olaraq polimerlər amorf (molkuiaların qeyri müvazinətli 
yerləşməsi) və ya kristallik (molekulaların müvazinətli 
yerləşməsi) hallarda ola bilər. Polimerlər amorf haldan kristalik 
hala keçdikdə onların möhkəmiik və istiliyə dözümlüyü yüksəlir. 
Plastik kütləiərin sıxlığı (1000...1800 kq./m
3
) azdır. Onlar 
maqnezium ərintilərindən orta hesabla 1,2 dəfə, alüminium 
ərintilərindən təxminən 2 dəfə, qara metallardan 5...6 dəfə 
yüngüldür. Plastik kütiələr müxtəlif aqressiv mühitlərdə 
korroziyaya yüksək dözümlü olmaları ilə fərqləniriər; məsələn 
ftorplast kimyəvi dözümlüyü üzrə qızıldan və platindən üstündür. 
Plastik kütlələr həmçinin yüksək elektrik-tədricetmə, antifriksion 
xassəiərinə malik materiallardır. 

---

Plastik kütlələrin istehsalı nisbətən az zəhmət tələb edir və 
iqtisadi cəhətdən sərfə- lidir. Qara metalları piastik kütlə ilə əvəz 
etməklə məmulatın çəkisini 5 dəfə, maya dəyərini isə 2...6 dəfə 
azaltmaq mümkündür. 
Plastik kütlələrin çatışmayan cəhətləri də vardır; onların 
istiliyə dözümlülüyü aşağı və istilikkeçirməsi pisdir; elastiklik 
modulu və zərbə özlülüyü kiçikdir və köhnəlməyə meyllidir.