G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Odam oliy asab faoliyatining tiplari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 51-rasm. Temperamentiga ko’ra bir xil vaziyatga 4 xil javob qaytarish.
|
6.2. Odam oliy asab faoliyatining tiplari
Qadimdan odamlar bir-birini xulq-atvorida individual xususiyatlarni kuzatganlar. Qadimgi yunonlar davridan ma‘lum bo‗lgan quyidagi 4 tipdagi mijoz: xolerik («xole» – o‗t-safro), sangvinik («sangvis» - qiziqqon), flegmatik («flegma» – shilimshiq) va melanxolik («melanxole» - qora o‗t-safro) hozirgi vaqtda ham ishlatiladi. Shunday qilib, qo‗zg‗aluvchanligi yuqori bo‗lgan, asabi tez taranglashadigan, serjahl, reaksiyalari kuchli bo‗lgan odamlarni xoleriklar, hayotning o‗zgaruvchan sharoitlariga o‗zining harakatlari muvozanatini saqlagan holda jonli reaksiya bilan javob beruvchi odamlarni – sangvinik deb atashgan. Muvozanatlangan xarakterli, hayot sharoitlarining o‗zgarishlariga o‗z munosabatini qiyin o‗zgartiradigan odamlarni – flegmatik; kuchsiz, qo‗rqoq, bir qarorga kela olmaydigan, ko‗ngli bo‗sh odamlarni – melanxolik deb atashgan. Ushbu to‗rt tipdagi temperamentlarni xulq-atvor xususiyatlarini solishtirib turli temperamentli kishilarning bir xil vaziyatga qanday javob berishlarini oson ajratish mumkin (51-rasm). Mijozlar to‗g‗risidagi ta‘limotga qadimgi sharq mamlakatlarining olimlari va hakimlari ham katta ahamiyat berganlar. Ularning fikricha, uchta asosiy mijoz – issiq, o‗rtacha va sovuq mijozlar mavjud bo‗lib, odam o‗z mijoziga qarab hayot 193 kechirishi, ovqatlanishi va kasal bo‗lganda davolanishi zarurligini aytganlar. 51-rasm. Temperamentiga ko’ra bir xil vaziyatga 4 xil javob qaytarish. (X.Bistrup bo‘yicha, 1968) Odam oliy asab faoliyati to‗g‗risidagi nazariy bilimlari va klinik kuzatishlari oqibatida I.P.Pavlov, odam va hayvonlar uchun umumiy bo‗lgan 4 tip bilan bir qatorda, faqat inson uchun xos bo‗lgan yana 3 tip mavjudligi to‗g‗risidagi xulosaga kelgan. Bular 1) badiiy, 2) fikrlash va 3) o‗rtacha tiplar hisoblanadi. 1. Badiiy tip – birinchi signal tizimining nisbatan kuchli faoliyati bilan tavsiflanadi. Bu tipga mansub odamlavr fikrlash jarayonida sezish a‘zolari orqali 194 olingan atrof-muhit obrazlaridan foydalanadilar. I.P.Pavlovning ta‘biriga ko‗ra, ular borliqni butunligicha, ya‘ni qismlarga ajratmasdan qamrab oladilar. 2. Fikrlash tipiga mansub odamlarda ikkinchi signal tizimining ishi sezilarli darajada kuchaygan, borliqdan boshqa narsalarga ham e‘tiborni jalb qilish, ularni tahlil qilishga intilish, borliqni ayrim qismlarga ajratish, keyin esa bu qismlarni bir butun qilish qobiliyati keskin namoyon bo‗ladi. 3. O‗rtacha tipda, ikkala signal tizimi muvozanatlashgan bo‗ladi. Bu tiplarni chuqur o‗rganish nafaqat oliy asab faoliyati tiplari muammosi uchun, balki odam miyasining signalli faoliyati muammolari uchun ham ma‘lumotlar beradi. Tashqi va ichki muhitning turli signallariga odamda ham shartli refleks hosil qilish mumkin va tegishli sharoitlarda, bu reflekslar shartli va shartsiz tormozlanishga uchraydi. Atrof-muhit hodisalari va jismlar to‗g‗risidagi signallarni inson sezgi a‘zolari orqali bevosita qabul qilib, analizatorlari yordamida ushbu axborotlarni tahlil va sintez qiladi. Tashqi va ichki muhitni bevosita tasavvur qilish odam va hayvon uchun yagona bo‗lgan birinchi signal tizimini tashkil etadi. Lekin, odamda, mehnat faoliyati va ijtimoiy rivojlanish tufayli ikkinchi signal tizim, ya‘ni so‗z bilan bog‗liq bo‗lgan tizim rivojlanadi va takomillashadi. Bu tizim yozma va og‗zaki so‗zni anglash hamda gapirish va yozishdan iborat. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|