Oliy nerv faoliyati va markaziy nerv sistemasi fiziologiyasi daslik
GLOSSARIY A Asab anoreksiyasi - bu ozish g‗oyasi bilan bog‗liq bо‗lgan nevroz turi. О‗smirlar,
ayniqsa qizlar uchun 12 - 15 yoshlarda о‗ziga xos nevrozning xili mavjud. Bunda
о‗smirlar о‗zlarini ovqatlanishdan cheklab, ozib ketishga intiladilar. Nevrozning bu
xili, kо‗pincha, intellektini va о‗zini yuqori baholab yurgan о‗smirlarda rivojlanadi.
B Biotik omillar - tirik organizmlarni о‗z hayot faoliyati bilan о‗zaro bir-biriga ta‘siri.
Masalan, inson faoliyatining tabiatga ta‘siri.
Birinchi signal tizimi - tashqi olamning kо‗p sonli bevosita signallari ta‘siriga
javoban markaziy nerv tizimida sodir bо‗ladigan analitik va sintetik faoliyat. Birinchi
signal tizimi qitiqlagichlariga eshitiladigan sо‗zlardan tashqari borliqning hamma
signallari, ya‘ni yorug‗lik, rang, xilma-xil tovushlar, shovqinlar, hidlar, ovqat ta‘mi,
issiq, sovuq, og‗riq, predmetlarning fazodagi holati bо‗ladi, harakati va boshqalar.
Akademik I.P.Pavlov birinchi signal tizimi tushunchasini birinchi bо‗lib 1932 yilda
taklif qilgan.
G Gipodinamiya - (madorsizlanish) muskullarning haddan tashqari kuchsizlanishi
tufayli quvvatning keskin kamayishi; ochlik, uzoq davom etgan kasallik yoki qarilik
oqibatida vujudga keladi.
D Dominanta - markaziy nerv sistemasi faoliyatida biron biologik ahamiyati ayni
vaqtda (vaqtincha) individ uchun ustun turgan markaz ishining qolgan markazlar
ustidan hukmronlik qilishi. Dominanta haqidaga ta‘limot akademik A.A.Uxtomskiy
tomonidan 1923 yil yaratilgan. Qо‗zg‗alishning dominant о‗chog‗i boshqa nerv
markazlarining ishini о‗zgartiradi va gо‗yo о‗ziga bо‗ysindiradi. Och qolib sut
ichayotgan mushuk oyog‗ini kuchsiz elektr toki bilan qitiqlash himoya refleksi
о‗rniga sut ichish refleksini kuchaytiradi. Chunki ayni vaqtda sut ichish nerv markazi
boshqa markazlar ustidan dominantlik qiladi.
Distress - zarar keltiruvchi, о‗limga olib boruvchi stressni G. Sele 1974 yili distress
deb atadi. Bu sо‗z inglizcha «distress» sо‗zidan olinib, «musibat, kulfat,
darmonsizlik, nochorlik, tinka qurishi» degan ma‘nolarni bildiradi.
