Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
13.4. Davolash-profilaktika ovqatlanishi
Professional zaharlanish va kasallanishning yakka tartibda oldini olish choralariga 
ratsional ovqatlanishni ham kiritish mumkin. Bunday ovqatlanishga organizmning 
zaharlarga barqarorligini oshirish vositasi sifatida qaraladi. Bunda iste’mol qilinadigan 
taomlar tarkibiga alohida kimyoviy moddalar zaharliligini pasaytira oladigan, ularning 
organizmda to‘planishiga to‘sqinlik qiladigan va organizmdan chiqarilishiga yordam 
beradigan mahsulotlar kiritilishi lozim. 
Oqsillar va bir qator aminokislotalarning xlorli metil, nitro-benzol, 
geksaxlorsiklogeksan, margimushning organik birikmalari, selen birikmalari kabi 
zaharli moddalar ta’siriga nisbatan profilaktik ahamiyati ma’lum. Tarkibida 
oltingugurt bo‘lgan oqsillar va aminokislotalarning zaharsizlantiruvchi ta’siri 
mexanizmi Shundan iboratki, ulardagi SH-guruhlar zaharlarni bog‘laydi. Ozuqaviy 
qimmati, o‘zlashtirilishi, SH-guruhlar miqdori yuqori bo‘lgan mahsulotlarga tvorog, 
sut, ilvira kiradi. 
Yog‘lar zaharlanish hollarida turlicha ta’sir ko‘rsatadi. Ovqat tarkibida yog‘larning 
ko‘p bo‘lishi ba’zi zaharlarning (qo‘rg‘oshin, uglevodorodlar yoki ularning galogenli 
hosilalari) ovqat hazm qilish traktida shimilishini tezlashtiradi, nitrobenzol va 
trinitrotoluol bilan zaharlanishni kuchaytiradi. Yog‘larga boy ovqatlar ko‘pgina 
gepatotoksik zaharlarning jigarga salbiy ta’sirini keskin kuchaytiradi. 
Shu bilan birga, 2,4-dinitrotoluol bilan surunkali zaharlangan hayvonlar o‘simlik 
yog‘iga boy ozuqa bilan ovqatlantirilganda ularning umri uzayishi kuzatilgan. Shuning 
uchun sanoat zaharlarining ta’siriga ovqat tarkibidagi yog‘larning ta’siri masalasi hali 
ochiq qolmoqda. 
Ovqatlanishning uglevodli rejimi jigarda glikogenning miqdorini oshirib, uning 
to‘siqlik funksiyasini kuchaytiradi, organizmning fosfor, xloroform, sianidlarga 
barqarorligini kuchaytiradi. Zaharlanish hollariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan minyeral 
moddalardan kalsiy katta ahamiyatga ega. Uning ovqatda yetishmasligi organizmning 
ko‘plab zaharlarga, ayniqsa ftoridlarga va xlorli uglevodorodlarga nisbatan 
barqarorligini pasaytiradi, ovqat tarkibida kalsiyni ko‘paytirish esa zaharlanishni 
yengillashtiradi. 

---

87 
Tarkibida temir moddasi bo‘lgan preparatlarini qabul qilish oltingugurtli va 
sianidli natriy bilan zaharlanishni yengillashtiradi. 
Vitaminlar sanoat zaharlaridan himoyalanish mexanizmlarini kuchaytiradi. 
S vitamini qo‘rg‘oshinning kam yeruvchan birikmalarini oson yeriydigan shaklga 
aylanishini osonlashtiradi va natijada ular organizmdan tez chiqib ketadi. 
Kalsiy askorbat benzol, fosfor, margimush kabi zaharlar bilan zaharlanganda 
zararsizlantiruvchi ta’sirga ega, geksaxlorsiklogeksan, tiofos, oktalitil, oltingugurt 
uglyerodi, fosgenga nisbatan barqarorlikni oshiradi. 
V guruh vitaminlar xlorli uglevodorodlar, plavik kislotasi tuzlari, benzol, simob, 
qo‘rg‘oshin, 
ftor, 
oltingugurt 
uglyerodi 
bilan 
zaharlanishning 
kechishini 
yengillashtiradi. 
K vitamini xlorli uglevodorodlar, benzol, simob, qo‘rg‘oshin va ftor bilan 
zaharlanishning kechishini yengillashtiradi. 
R vitamini kremniyli chang ta’sirida kapillyarlar o‘tkazuvchanligini pasaytiradi. 
D vitamini kadmiy bilan zaharlanishlarda suyaklar buzilishining oldini oladi.
Yuqoridagilarni hisobga olib turli kimyoviy ishlab chiqarishlarda band bo‘lgan 
ishchilar uchun 4 ta maxsus ovqatlanish ratsionlari tavsiya etilgan. 
1-ratsion – oltingugurt kislotasi, plavik kislotasi tuzlari, Cl
2
, xlorli ohak, sianli 
qorishmalar ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishchilar uchun ovqatga qo‘shimcha A (2 
mg) va S vitaminlarini (100mg) qo‘shish.
2-ratsion – nordon azotli qo‘rg‘oshin, qo‘rg‘oshin pyeroksidi, kaliy, qalay va 
h.k.larni ishlab chiqarishdagi ishchilar uchun S vitamini (150 mg) 1-ratsion bilan birga 
qo‘shiladi.
3-ratsion – karbid, Sa, tellur, selen, 4-xlorli kremniy ishlab chiqarish ishchilariga, 
tog‘ ishlarida band bo‘lganlarga, margimushli appatitlar kavlab olishda, qo‘rg‘oshin-
rux konlarida ishlaydigan ishchilar uchun S (150 mg) va V
1
(4 mg) vitaminlari.
4-ratsion – simob, marganes tuzlari, byerilliy, bariy, oltingugurt uglyerodi ishlab 
chiqarishda band ishchilar uchun S (150 mg) va V
6 
(4 mg) vitaminlari. 
Ko‘pchilik zaharli moddalar bilan ishlashda davolash-profilaktika ovqatlanishidan 
tashqari, sut bilan ta’minlash ham ko‘zda tutilgan. 
Sutning tarkibida oqsillar, yog‘lar va uglevodlar, minyeral moddalar va vitaminlar 
optimal nisbatda mavjud bo‘lib, shuning uchun u to‘laqonli ozuqa mahsuloti 
hisoblanadi. Bu mahsulot organizmning zaharlarga qarshiligini oshiradi.