A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Bank kreditlarining muddatiga ko‘ra turlari
Bank kreditlarini olish bilan bog‘liq bo‘lgan muomalalar hisobi 
6810-“Qisqa muddatli bank kreditlari” va 7810-“Uzoq muddatli bank 
kreditlari” schyotlarida aks ettiriladi121.
Banklar, asosan, korxonalar m ablagiarini jalb qilish, xo‘jalik 
yurituvchi subyektlar o ‘rtasidagi o ‘zaro hisob-kitoblami amalga oshirish 
va qaytarib olish, to ‘lovlilik va muddatlilik sharti bilan bo ‘sh 
m ablag‘lami joylashtirish uchun tashkil etilgan. Bundan tashqari, 
banklar x o ‘jalik yurituvchi subyektlarga kreditlar berish bilan ham 
shug‘ullanadi. Kredit resurslaridan samarali foydalanish natijasida 
korxonalar faoliyati uzluksizligi ta’minlanadi hamda ulam ing iqtisodiy 
ahvoli yaxshilanadi.
Kredit berish va uni qaytarish bilan bogMiq boMgan barcha 
masalalar bank qoidalari va bank bilan kredit oluvchilar o ‘rtasida 
tuzilgan shartnomalar asosida tartibga solinadi. Kredit olishda qarz 
oluvchilar bankka asoslangan ariza va unga tegishli hujjatlami ilova 
qilib topshiradi.
Kredit olish uchun qarz oluvchi bankka quyidagi hujjatlami taqdim
etadi:
• quyidagilar ko‘rsatilgan kredit buyurtmanomasi: kredit miqdori,
Bank kreditlarining m uddatiga 
ko‘ra turlari
Q isqa m uddatli bank kreditlari
Uzoq muddatli bank kreditlari

---

foydalanish muddati, maqsadi, ta ’minoti, asosiy qarzlami qaytarish va 
foizlami to ia s h manbalari;
• kredit hisobidan moddiy boyliklar sotib olish (ishlar bajarish, 
xizmatlar ko'rsatish) uchun qarz oluvchi bilan tuzilgan shartnoma 
(shartnoma)lar yoki niyat bayonnomasining nusxasi;
• 1-shakl buxgalteriya balansi oxirgi hisobot davri uchun. Bu 
hujjat belgilangan tartibda soliq inspeksiyasi organlari tomonidan 
tasdiqlangan va unga quyidagilar ilova qilingan b o iish i lozim:
- moliyaviy natijalar to ‘g ‘risida hisobot;
- pul oqimlari harakati to ‘g ‘risida hisobot;
- boshqa kreditorlardan 
qarzlar 
hamda boshqa 
banklarda 
saqlanayotgan bo‘sh m ab lag iar bor-yo‘qligi to ‘g ‘risida m aium otnom a;
- boshqa korxonalami tashkil etishda o ‘z sarmoyasi bilan 
qatnashgani yoki qatnashmagani to‘g ‘risidagi m aium otlar;
- debitorlik va kreditorlik qarzlari talqini. Unga muddati o ‘tgan 
debitorlik 
qarzlari 
(90 
kundan 
ortiq) 
to ‘g ‘risidagi 
taqqoslash 
dalolatnomalari ilova qilinadi;
• kredit o ‘zini oqlashi hisob-kitobini chiqarish hamda kredit 
berishning maqsadga qanchalik muvofiqligi to‘g‘risida qaror qabul 
qilish uchun bankka kerak b o iad ig a n boshqa qo'shimcha hujjatlar.
Kreditlash davri uchun biznes-reja o ‘z aylanma m ablagiarini 
to id irish
uchun 
kredit 
berilayotganda 
biznes-reja 
x o ‘jalik 
boshqaruvining yuqori organi (vazirlik, idora) tomonidan tasdiqlangan 
b o iish i kerak;
0 ‘z aylanma m ablagiarini to id irish uchun kredit berilayotganda 
yana quyidagilar ham taqdim etiladi:
• m ablagiarga b o ig a n ehtiyoj hisob-kitobi;
• yangi ishlab chiqarishlami joriy etish, texnikaning yangi turlarini 
o ‘zlashtirish orqali qo‘shimcha foyda olishga qaratilgan tashkiliy- 
texnikaviy tadbirlar rejasi.
Bank talab qilingan hujjatlar to ‘plamini olib, ulami sinchiklab 
o ‘rganib chiqqach, korxonaning kredit qobiliyatini va to io v layoqatini 
aniqlaydi hamda kredit bitimi tuzish mumkin yoki mumkin emasligi 
to ‘g ‘risida xulosa tayyorlaydi.
541

---

Kredit shartnomasida quyidagilar ko‘zda tutiladi:
• kredit summasi va maqsadi, uni berish va qaytarish tartibi;
• kredit 
bo‘yicha 
majburiyatlar ta’minotining 
turi 
hamda 
baholangan qiymati;
• foiz stavkasi, foizlami hisoblash va to ia s h tartibi;
• tomonlaming kredit berish va uni qaytarish chogidagi 
huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi;
• kredit berish uchun zam r m aium otlar, hisob-kitoblar va boshqa 
hujjatlar ro‘yxati va ulam ing davriyligi;
• bankning qarz oluvchi kredit bitimi shartlarini bajarishi, 
kreditdan maqsadli foydalanishi va uni qanday o‘zlashtirayotgani 
masalalarini tekshirishga doir huquqi;
• tomonlaming 
boshqa 
majburiyatlari. 
Bank 
kreditini 
foydalanganlik uchun to ian ad ig an haq foiz stavkasida o ‘z ifodasini 
topadi. Kreditlar bo ‘yicha foiz stavkasi Bank kredit siyosatiga asoslanib, 
korxona bilan o ‘zaro kelishilgan holda - boshqa garovdan holi b o iish i.
• yuqori darajada likvid bo iish i, y a’ni pul m ablagiariga 
aylantirish osonligi;
• uzoq vaqt (kam ida kreditlash muddati) davomida qiymatini 
yo‘qotmay saqlash mumkinligi;
• mulk qiymati, mabodo uni sotishga to‘g ‘ri kelsa, sotuv bilan 
b o g iiq qo ‘shimcha xarajatlam i qoplash hamda bunday mulkni sotganda 
qonunlarga ko‘ra ko‘zda tutilgan barcha soliqlami to ia s h uchun yetarli 
diskont bilan belgilanishi lozim;
• mulkni garovga qo ‘yish uchun qonunlarga hamda Garov 
qo‘yuvchining ta ’sis hujjatlariga muvofiq davlat organlarining ham, 
barcha mulkdorlaming ham hamma zamr rozilik va ruxsatlari olinishi 
lozim. Garov sifatida ko ‘rsatiladigan mulkning but saqlanayotganini 
bank xodimlari kamida har yili ikki marta tekshirishlari va qayta 
baholashlari kerak. Foizlami to ia s h muddatlari kredit shartnomasida 
belgilanadi.
Bank amaldagi qoidalarga muvofiq tasdiqlangan kreditlami 
monitoring qilish tartibiga binoan qarz oluvchi faoliyatini doimiy
542

---

nazorat qilib boradi, uning kredit qobiliyatini, toMov intizomini tahlil 
qiladi va m a’lumotlar bazasini vujudga keltiradi.
Mamlakat hududidagi va chet eldagi banklardan olingan qisqa 
muddatli kredit bo‘yicha bank bilan b o‘ladigan hisob-kitoblar analitik 
hisobi olingan qarzlar turlari bo ‘yicha 38-qaydnomada, sintetik hisobi 
esa 4-jum al-order yordamida yuritiladi.
Qisqa muddatli bank kreditlari olinganda 5110-“Hisob-kitob 
schyoti”, 6010-“Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga toManadigan 
schyotlar” va boshqa schyotlar debetlanadi va 6810-schyot kreditlanadi.
0 ‘zbekiston Respublikasidagi va xorijdagi qarz beruvchilardan 12 
oydan oshmagan muddatga olingan qarzlar 6820-“Qisqa muddatli 
qarzlar” schyotida hisobga olinadi. Qarz beruvchilardan (banklardan 
tashqari) olingan mablagMar kirimi pul mablagMarini hisobga oluvchi 
schyotlar debeti va 6820-“Qisqa muddatli qarzlar” schyotining krediti 
bo‘yicha aks ettiriladi. Olingan qisqa muddatli qarzlar qaytarilganda esa 
6820-“Qisqa muddatli qarzlar” schyoti debetlanadi va pul mablagMarini 
hisobga oluvchi schyotlar kreditlanadi.
6830-“ToManadigan obligatsiyalar” schyotida qaytarish muddati 
12 oydan oshmaydigan obligatsiyalami berish hisobiga korxona 
tomonidan jalb etilgan mablagMar hisobga olinadi. Agar korxona 
tomonidan mablagMami jalb etish obligatsiyalami nominal qiymatidan 
yuqori bahoda sotish yoMi bilan amalga oshirilgan boMsa, u holda 
obligatsiyalaming sotish bahosi va nominal qiymati o ‘rtasidagi farq 
6240-“Muddati uzaytirilgan mukofot (ustama)lar” schyotining krediti 
bo‘yicha hisobga olinadi. Davriy ajratmalar summasi ushbu farq va 
obligatsiya chiqarilgan muddatdan kelib chiqqan holda hisoblab 
chiqariladi.
Qisqa muddali bank kreditlari hisobini hisobga olish uchun 
quyidagi qaydnomadan foydalaniladi. 
Ushbu qaydnoma x o ‘jalik 
operatsiyalarini qayd etish jum ali va boshlangMch hisob hujjatlari 
m a’lumotlari asosida toMdiriladi.
543

---